لزوم تغيير نگرش در طراحي و كاربرد فضاهاي سبز شهر اهواز

شوشان / نويد قائدي: طبق تعاريف آكادميك، فضای سبز شهری بخشی از فضاهاي شهری هستند که در عرصه های طبيعی يا مصنوعی آنها درختان،گل ها، چمن ها و ساير گياهان را با نظارت و مديريت و در نظر گرفتن ضوابط، قوانين و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرايط زيستی، زيستگاهی و رفاهی شهروندان، حفظ، نگهداری يا بنا مي نمايند. اين فضاها داراي كاربردهاي مختلف تفريحي، تفرجي، فرهنگي بوده و در سالم سازي محيط زيست نقش بسزايي دارند، پس شهروندان مي توانند در آنها تفرج و گردش نموده و در صورت امكان به كارهاي فرهنگي و اجتماعي بپردازند، فعاليت هايي همچون دوچرخه سواري، پياده روي، اسكيت، ورزش صبحگاهي از جمله فعاليت هاي تفرجي هستند كه انجام مي گيرند، در بعضي از پارك هاي كشور مانند پارك ايرانشهر تهران شهرداري باشگاه فرهنگي ورزشي تاسيس نموده و مربي ورزش صبحگاهي و دسته ورزش همگاني در نظر گرفته است، يا در بسياري از اين فضاها فرهنگسرا، فروشگاه كتاب، محصولات فرهنگي، كافي ها، رستوران ها و سالن هاي كوچك سينما و تئاتر ايجاده شده كه در غنا و بهبود كاربردهاي اين فضاها تاثير زيادي دارند، در بلوار چمران شيراز به وفور مي توان چنين كافي و رستوران هايي را مشاهده نمود،در زمينه سينما در شهر اهواز مواردي اخيرا راه اندازي شده ولي در اكثر شهرهاي كشور از مدت ها پيش راه اندازي شده اند.

در طراحي فضاهاي سبز شهر اهواز عموما بصورت كليشه اي و طبق اصول معماري رفتار شده كه البته در كشور عرف مي باشد ولي نياز است اين نگرش تغيير و اصلاح گردد و تا حد امكان كاركرد هاي جديدي در چنين فضاهايي تعريف گردد تا بتوان انواع نيازهاي روحي، رواني، اجتماعي، فرهنگي، ورزشي و ..... صدها مورد ديگر را پوشش دهند، مگر نه مجبور خواهيم بود جهت رفع اين نيازها،بصورت نا همگون با طرح هاي قبلي المان هايي را به ساختار اين فضاها وارد نمود كه از لحاظ بصري خوشايند نيست لذا نياز است تيم هايي كه وظيفه طراحي را عهده دار مي شوند از كارشناسان امور اجتماعي، فرهنگي، روانشناسي، جامعه شناسي و ... در حوزه شهر مربوطه با توجه به ساختار اجتماعي و نياز هاي آن شهر بهره برداري نمايند. به طور مثال در پارك هاي ساحلي طراحي شده اهواز بيشتر جنبه هاي زيست محيطي و ايجاد محلي جهت نشيمن مردم مد نظ بوده است و بدليل شرايط خاص اقليمي در بعضي از ماه هاي سال كاربرد زيادي ندارند، زيرا اشعه و دماي هوا مانع از استقبال مردم مي گردد و فقط در بعضي ازساعت هاي روز كه معمولاً شب ها بوده حضور مردم چشمگير است و در بقيه ساعت هاي روز كاركرد مشخصي ندارند. گر چه در بخش هايي از پارك ساحلي المان هايي مانند كتابخانه مركزي، محلي جهت ورزش و دوچرخه سواري و غيره تعبيه شده ولي كافي نيست زيرا گستره پارك ساحلي بصورت طولي در عرض رودخانه و جنب محلات مختلف با ساختار هاي متفاوت اجتماعي قرار گرفته است ولي اين مستحدثات بيشتر در محله كيانپارس ايجاد شده اند. حال اگر بخواهيم در محلات ديگر چنين فضاهايي ايجاد كنيم نياز به طراحي و جانمايي مجدد بوده كه منجر به بهم ريختگي طراحي اوليه و تخريب بصري آن خواهد شد و اگر هم بخواهند بصورت فعلي باقي بمانند نياز هاي شهروندان بطور مطلوب تامين نشده است، چنانچه فقط كاربرد زيست محيطي مد نظر بود كه ديگر نياز به اجراي چنين طرح هاي پر هزينه اي نبود و مي شد با ايجاد پارك هاي طبيعي رودخانه اي و فارغ از هر گونه هزينه اي چنين ساختاري را ايجاد نمود. نمونه اين ناهماهنگي ساختاري را در جاده ساحلي پشت دانشگاه شهيد چمران مي توان مشاهده نمود كه اخيرا محوطه اي را جدا نمود و با قطع به هم پيوستگي پارك قطاري نا متناسب قرار داده اند كه مشخص است اينكار بدون مطالعه و برنامه ريزي قبلي انجام شده است.

جهت حفظ و نگهداري و پويايي چنين فضاهايي مشاركت بخش خصوصي، نهادهاي اجتماعي، مدني و حتي پتانسيل هاي مردمي بسيار مهم و حياتي مي باشد، بطور مثال در بعضي از فضاهاي سبز شهري كشور طراحي ها با رويكرد نظارت گرايانه بوده و تصدي ها را به چنين بخش هايي واگذار نموده اند و حتي اين بخش ها را در احداث و ساخت ها وارد نموده تا از سرمايه و توان اين بخش ها بهره برده شود،در پايتخت كشور در بسياري از اين فضاها مي توان شاهد انواع تالارهاي هنري، نگارخانه ها و فضاهايي جهت فروش و عرصه محصولات فرهنگي و اجتماعي و مكان هايي جهت برگزاري دوره هاي فراگير علمي و فرهنگي بود، در بحث اقتصاد شهري مي توان جذابيت هاي بيشتري ايجاد نمود و با برقراري فضاهايي مانند رستوران، كافي شاژ، ايست نوش و حتي فروش محصولات صنايع دستي نمادين همان شهر ضمن درآمدزايي سيستم شهرداري (اجاره غرفه يا محل) موجب ترغيب و تشويق مردم جهت جذب به چنين فضاهايي شد و نشاط روحي و رواني شهروندان را مضاعف نمود. واقعيت اين است كه در شهر اهواز از فضاهاي موجود بصورت مطلوب بهره لازم برده نشده است.

انتخاب گونه هاي گياهي مناسب بسيار مهم و حياتي مي باشد زيرا در شهري مانند اهواز كه پراكنش هاي بارندگي و دمايي مطلوبي نيست معمولا هزينه هاي حفظ و نگهداري چنين فضاهايي بالا است، متاسفانه شاهد هستيم در بسياري از اين فضاها به دليل طراحي نامطلوب و انتخاب گونه هاي نا مناسب حفظ و نگهداري صحيح ميسر نبوده و بعد از مدتي از شكل و حالت طبيعي خود خارج شده اند، بطور مثال ايجاد فضاهاي چمن كاري شده در فضاي سبز شهر اهواز زياد است در صورتيكه حفظ و نگهداري آنها به سختي انجام مي گيرد و بعد از مدتي با آبياري نا مناسب چمن محو و انواع گونه هاي علف جايگزين آنها شده كه به وضوح قابل رويت است. همچنين بدليل گرمي هوا در اين شهر مدتي است از گونه هاي پايه بلند كه قبلاً امتحان خود را پس داده اند و عملكرد خوبي داشته اند كمتر استفاده مي شود، مانند انجير معابد، كنار، انواع بيد و .. در صورتي كه مي توان با قرار دادن مبلمان زيباي شهري در زير سايه آنها در فصول گرم سال استفاده مناسبي بعمل آورد و ساعت هاي استفاده از فضاي سبز را (صبح ها و عصر كه هنوز خورشيد بالاي آسمان است) افزايش داد، ايجاد سايه آنها موجب كاهش مصرف آب ديگر گياهان شده و مي توان با كاشت انواع گونه هاي سايه دوست در زير سايه آنها محيط زيبايي را ايجاد نمود، نمونه آن در باغ معين(پارك شهيد صباغان) اهواز كه قدمتي طولاني دارد قابل مشاهده است.

موضوع ديگر اينكه در فضاهاي سبز شهر اهواز به موضوع تفريح و شادي كودكان و نوجوانان كمتر توجه شده و فقط به راه اندازي تعدادي پارك بادي و شايد يك و دو مجموعه بازي كه آنهم دموده شده اند و جزابيت زيادي جهت اين قشر ندارند اكتفا گرديده است، در صورتي كه بايد با راه اندازي بازي هاي بدني، فكري، هيجاني و تفرجي،گروهي و مشاركتي محيطي پر از شادابي و نشاط را حاكم و خاطراتي خوش را جهت اين گروه سني ايجاد نمود،نياز است با عنايت به ديدگاه هاي جامعه شناسي و روانشناختي حس همدلي و همگرايي را توليد و تقويت نمود كه متاسفانه كمتر ديده مي شود، در بعضي از شهرها سازمان هاي مرتبط با شهرداري مانند امور اجتماعي و فرهنگي و ارشاد اسلامي و ... بطور مداوم برنامه هاي جمعي را در چنين فضاهايي برگزار مي نمايند،در شهر اهواز هم مواردي بوده ولي از لحاظ تعداد،تنوع كميت و كيفيت قابل مقايسه نيستند.

گرچه مي توان مصاديق زيادي را مثال زد و پيشنهادهاي دو چنداني را ارائه نمود ولي در گفتار ما بيشتر سعي بر اين بود تا بطور اختصار ضرورت بازنگري ديدگاه ها شرح و بسط داده شود مگر نه كار در وادي برنامه ريزي و اجرا نياز به جذب مشاورين قوي و زبده دارد تا بطور كامل و جامع موضوع را بررسي و برنامه ريزي نمايند.يادتان باشد ساختارهاي فيزيكي فضاي سبز به مثابه جسم و كالبد است و براي بهره برداري مطلوب و اصولي از آن نياز به دميدن روحي لطيف و پر انرژي در آن مي باشد كه بايد توسط مسئولين مربوطه انجام گيرد.

و من ا.. التوفيق