سه گانه ای برای تنباکو و پسته و پتروشیمی

جای مردان سياست بنشانيد درخت

تا هوا تازه شود «سهراب سپهری»

1) ماجرای معروف نهضت تنباکو از آنجا «قند نامکرر» است که شاید یکی از یگانه تمهیدات ملت فهیم ایران در نوعی ارائه مبارزه منفی است که به عنوان الگو قابل بازسازی و تعمیم در برهه های مختلف است. وقتی فتوای کوبنده و تک سطری میرزای شیرازی ساکن سامرا به ایران منتقل شد مبنی بر اینکه : «بسم‌الله الرحمن الرحیم الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان علیه‌السلام است.» چنان فضا دگرگون شد که علاوه بر تبعیت مردم کوچه و بازار در تحریم خرید تنباکو، زنان و پرده گیان دربار قجری نیز قلیان ها را در اندرونی شکستند. مشهور است که وقتی ناصرالدین شاه از چرایی و کیستی ماجرا پرسید ، انیس‏الدوله زن هوشمند دهقان زاده و روستایی که سوگلی شاه شهید بود به او گفت : به دلیل آنکه حرام شده آن را جمع کردیم. شاه متغیر شد و گفت چه کسی حرام کرد؟ انیس‏الدوله گفت : «همان کسی که ما را بر تو حلال کرده است!» در نتیجه شاه متغیر شده و چیزی نگفت و برگشت و به فاصله چند روز امتیاز «قرارداد رژی» را لغو نمود و غرامت آن را پرداخت کرد که بعدها امام خمینی از این اقدام میرزا این‌گونه تعبیر کرد: «همان نصف سطر میرزای شیرازی رضوان الله تعالی علیه، مملکت ما را از توی حلقوم خارجی‏ ها بیرون کشید».

2) اما فرمول لو رفته آن است که : قدرت مداران و زورمندان از دیروز تا امروز با شناخت کالاها و تولیدات ایرانی و نیازهای بازار، هر وقت که فرصت پیدا کردند و نظارت یا توان همگانی و عمومی را ضعیف یا قابل دور زدن دیدند با بداخلاقی اقتصادی از نیاز مردم سوءاستفاده کرده و با تورم مصنوعی و احتکار و باز کردن پای بیگانه به موضوع - در پوشش اسپانسر، قرارداد خارجی، شراکت تجاری، شرکت ثبت شده در آن سوی دنیا، قراردادهای بیمه ای و LC و ... - همگی البته برای رد گم کنی، کوشیده اند تا منافعی حرام را نصیب خود گردانند که ماجرا سر رشته ای دراز دارد و از تجارت ابریشم و پنبه و تنباکو و قند و آرد تا محصولات پتروشیمی و پسته را شامل می شده و می شود.

در دور جدید گرانی های ارزی و نوسانات اقتصادی و در حالی که سیاسیون در حال تراشیدن سر یکدیگر بودند و در دنباله سریال شوک گاه به گاه محصولات که دیگر گرانی واژه ای نه نامانوس که نام آشنا و روزمره بود، ناگهان یک محصول خندان و با نمک هم به لیست اقلام عمومی و ضروری اضافه شد که نشانگر فرصت طلبی دست اندرکاران و سوداگران آنان است. محصول غیر ضروری و فانتزی «پسته» که روزگاری نه چندان دور متولیان پر قدرت آن که متمادیاً در چند دولت بزن و ببند داشتند و حتا موفق شده بودند تا سر رودخانه های پر آبی مانند کارون را هم به سوی مزارع خود «کج» کنند تا مردم پایین دست طعم نداری و عدم بهره وری از زمین را بهتر بچشند و اتفاقن کام شان حسابی شور شود!

سوداگران پسته که بخوبی با بازارهای خارجی و انواع ارزها و معادلات آن همانند سهم خواهی در ترکیب کابینه ها آشنایی داشتند به یک باره از فرصت استفاده سوء کرده و محصول خود را بر فراز منحنی های صعودی تورم نشاندند چرا که ایرانی خسته از سال پر چالش 91 و اخبار پر هول و هراس اختلاس های کلان و وحشت زده از سلطان های سیاه پتروشیمی، قرار است چند روزی در سال نو را به دید و بازدید برود و به خویشان و دوستان سر بزند و ایرانی آبرودار می بایست تدارک مهمانی را به «سبک سنتی» بنماید و برای این کار و این چند روز مقداری عیدی و پاداش و پس انداز خود را کنار گذاشته و ...

3) مروری در رسانه های گروهی با ذائقه مردم نهادانه و شبکه های اجتماعی اما نشان می دهد که در حال حاضر و به دقیقه اکنون «مبارزه منفی در نخریدن پسته» و پیوستن به لیست بلند تحریم کنندگان آن در حال تبدیل شدن به یک گفتمان عمومی در میان مردم است که البته این بار در سوی دیگر منافع مردم، نه بیگانگان که رانت خواران داخلی فربه ای هستند که سال ها در پوششی از سیاست و حمایت توامان خود را رویینه یافته اند.

نشانه و سند دیگری که برای تقویت این رویکرد می توان در بازه زمانی کوتاهی ارائه داد اما به ماجرای گرانی مرغ برمی گردد که در آن مقطع - و آن فاز از عملیات حمله اقتصادی به مردم کشورمان - دیگر مرجع شیرازی از نخریدن مرغ برای مدتی سخن گفت که این نقل البته بر بخش هایی از رسانه ها و جامعه گران آمد اما با گذشت زمانی اندک حقانیت و منطق این سخن آشکار شد چرا که «صبر و قناعت» هم از خصیصه های انسانی ست که می بایست در شرایط «مقاومت» فعال تر و پوینده تر از قبل عمل کرده چنان که اخلال گران و مفسدان نتوانسته باشند از نیازهای مردم استفاده سوء ببرند.

به نظر می رسد که این رویکرد مردمی را در نه گفتن به کالاها و محصولات غیر ضروری و لوکس که همگان در شرایط فعلی امکان بهره مندی از آن را ندارند، قدم مبارکی است که می تواند در صورت به نتیجه رسیدن برای موارد مشابه دیگر نیز به میدان آید و به هراسی بر دل سوداگران و محتکران تبدیل شود.