آغاز تلاش های دوباره براي نابودی كارون

احداث سد ونک و انتقال آب ذخیره شده در پشت آن به استان کرمان، که در دهه 70 شمسی به صورت جدی در دستور کار مسئولان قرار گرفت و با روی کار آمدن دولت اصلاحات متوقف شد، با روی کار آمدن دولت یازدهم، دوباره بر سر زبان ها افتاد و در پوشش توسعه مناطق مجاور سد احداثش از سر گرفته شد؛ پروژه ای که شاید بتوان از به عنوان آغاز دوباره تلاش ها برای نابودی کارون تعبیر کرد.

 هر چند در دهه های گذشته پروژه های انتقال آب حوضه به حوضه فراوانی در کشور اجرایی شده و ناکامی آنها در توسعه مناطق مقصد و تخریب بیش از حد محیط زیست مناطق مبداً بر همگان آشکار است، هنوز میل سیری ناپذیری در برخی مدیران سیاسی و فعالان اقتصادی کشور برای تکرار چنین طرح های شکست خورده ای وجود دارد.

هرچند نهادها و مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی جهانی از جمله سازمان یونسکو برای طرح های انتقال آب، الزاماتی مثل مازاد بودن آب در مبدأ، نبود خسارت های زیست محیطی در طرح انتقال آب، وجود صرفه اقتصادی و انتقال آب تنها به شرط تأمین آب شرب را مورد تأکید قرار داده است، در کشور ایران هیچ کدام از طرح های انتقال آب اجرایی شده از چنین الزاماتی تبعیت نکرده اند؛ حقیقی تلخ که گمانه وجود منافع جناحی و گروهی را در اجرایی شدن این طرح ها به اذهان متبادر می سازد.

اکنون و در شرایطی که بارها کارشناسان و متخصصان مسائل آب به لزوم پرهیز از تکرار اشتباهات گذشته و نیز جبران خسارت های برآمده از طرح های انتقال آب پیشین تأکید دارند، بررسی ها نشان می دهد، هنوز علاقه برای اجرای این گونه طرح ها وجود دارد و آنچه کمترین اهمیت را برای برخی متولیان منابع آب کشور دارد، سلامت محیط زیست و منافع مبادی طرح های انتقال آب است؛ مبادی که عمدتاً این روزها خود دچار مشکلات شدید آبی هستند و در خشکسالی های پش آمده اخیر، خسارت های سنگین اقتصادی و زیست محیطی متوجه این مناطق شده است.

از جمله این مناطق، شهرستان لردگان استان چهارمحال بختیاری و سرچشمه های رود کارون در 190 کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان است که در سال های گذشته با توجه به کاهش حجم بارندگی ها با مشکلات فراوان آبی رو به رو شده و هر گونه طرح یا ایده در مورد انتقال آب از این منطقه به حوضه های دیگر آبی کشور، بیش از آنکه نشانی از تلاش برای توسعه فضایی کشور داشته باشد، از تلاش برای تخریب اقتصاد و زندگی انسانی و حیوانی در این منطقه حکایت دارد.

این سخن از آن جهت مورد تأکید است که می دانیم در منطقه مذکور (ونک-سولقان) در دهه 70 شمسی طرحی با نام انتقال آب ونک به رفسنجان در دستور کار دولت سازندگی قرار گرفت و با روی کار آمدن دولت اصلاحات ـ بنا به آنچه غیر کارشناسی بودن آن اعلام گشت ـ متوقف شد.

همزمان با روی کار آمدن دولت یازدهم، دوباره اجرایی شدن این طرح در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفت و در این باره قاسم سلیمانی، استاندار سابق استان چهارمحال و بختیاری در یک نشست رسانه ای در مرداد ماه سال 96 گفت: بحث اجرای طرح سد ونک با وجود اینکه از دهه 70 آغاز شده اما از سال 92 با استقرار دولت یازدهم به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است.

سلیمانی در این نشست با مجاز دانستن انتقال آب ونک به حوضه های آبی مجاور کشور افزود: وضعیت اجرای طرح سد ونک، باید تا یک ماه آینده مشخص و تعیین تکلیف شود؛ ضمن اینکه تأمین آب آشامیدنی تا افق 1425 نیز باید در آن لحاظ شود.

استاندار چهارمحال و بختیاری همچنین انتقال آب مازاد در این طرح را مجاز دانست و گفت: اجرای سریع‌تر طرح سد ونک باید در برنامه‌های اولویت دار وزارت نیرو قرار گیرد. چرا که باعث جلوگیری از فرونشست بیشتر زمین، رفع تشنگی مردم، احیای دشت‌های کشاورزی و مدیریت بهینه در منابع و مصارف آب کشور و استان خواهد شد.

هرچند برای نهایی کردن سد ونک، مقامات سیاسی و اجرایی استان چهارمحال بختیاری مباحثی نظیر توسعه منطقه را مورد تأکید قرار می دهند تا از این طریق مخالفت های محلی را به حداقل برسانند، همانطور که آمد استاندار پیشین چهارمحال و بختیاری از این حقیقت اطلاع دارد که یکی از اهداف اجرای این طرح، موضوع انتقال آب به سایر مناطق کشور است.

هفته گذشته روزنامه شرق در گزارشی در رابطه با مقصد و هدف انتقال آب ونک ـ سولقان، نوشت: شرکت عمران رفسنجان به مدیریت عاملی سیدمحمد مرعشی قصد دارد پروژه ونک-سولگان را با هدف تأمین آب باغات پسته رفسنجان اجرا کند. در این پروژه، آب سرشاخه‌های کارون از استان چهار‌محال‌و‌بختیاری به دشت رفسنجان واقع در کرمان منتقل خواهد شد؛ طرحی که شرکت مهاب قدس به‌عنوان مشاور این پروژه با تکیه به مطالعات شرکت عمران رفسنجان به ‌عنوان پیمانکار، انتقال آب در مسیری به طول ٦٣٧ کیلومتر با هدف تأمین نیاز باغات پسته دنبال می کند

 در رابطه با خسارات طرح انتقال آب، مهدی پژوهش، عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد به «ایسنا» گفت: طرح انتقال آب بین حوضه‌ای ونک - رفسنجان از سرشاخه‌های کارون در چهارمحال و بختیاری به دشت‌های رفسنجان کرمان طرحی غیرکارشناسی است و مرگ کارون را رقم خواهد زد، زیرا سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب را از سرشاخه‌های کارون به دشت‌های کشاورزی رفسنجان منتقل کرده و روند نابودی این رودخانه حیات‌بخش را شتاب می‌بخشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه دشت‌های خانمیرزا و بروجن، نزدیک‌ترین دشت‌ها به سد ونک هستند، تصریح کرد: این دشت‌ها به علت بی آبی شور و در حال نابودی هستند؛ پس نباید آب با صرف هزینه‌های زیاد به رفسنجان نیز منتقل شود.

برابر آنچه آمد، اکنون مدیران جدید وزارت نیروی کشور و استاندار جدید استان و غیر بومی چهارمحال و بختیاری در یک آزمون سخت قرار دارند و افکار عمومی و رسانه ها فعالیت آنها را در رابطه با اجرایی شدن یا نشدن طرح انتقال آب ونک – سولقان به شهرستان رفسنجان استان کرمان رصد می کنند.

اجرایی شدن این طرح انتقال آب، آن هم در شرایطی که همه طرح های انتقال آب گذشته به نوعی یا شکست خورده اند یا حداقل به اهداف اصلی خود نرسیده اند، تکرار خطایی بزرگ است که هم سرشاخه های رود کارون را بیش از پیش با مشکل آورد آبی مواجه می کند و هم خسارات سنگینی را به محیط زیست منطقه مبدأ یعنی شهرستان لردگان و سایر شهرستان های مجاور وارد خواهد آورد.

با این حال، وجود منافع اقتصادی قابل توجه در پس اجرای این طرح می تواند انگیزه و ابزاری باشد که هر گونه رأی و نظر کارشناسی را چون گذشته به حاشیه براند و تجربه های تلخ گذشته دوباره تکرار شوند.