ضرورت حفاظت از آثار باستانی در مناطق بختیاری نشین

شوشان - امین بابادی عکاشه :

برای ورود به این مهم ابتدا باید حوزه سرزمینی بختیاری را شناخت که در ادامه اجمالا به آن میپردازیم. قلمرو سرزمینی بختیاری در جنوب غربی کشور میان دو ناحیه کوهستانی بختیاری و لرستان از یک سو و ناحیه جلگه ای گرمسیری غرب و جنوب خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد از سویی دیگر قرار دارد. این منطقه از قلل مرتفع زردکوه بختیاری با بیش از ۴۰۰۰ متر و کوه های الیگودرز با ارتفاع بیش از ۲۵۰۰ متر شروع شده و به سمت غرب و جنوب تا جلگه پست آبرفتی خوزستان ادامه دارد.

در حال حاضر مناطق اصلی اسکان بختیاری ها در دو استان چهارمحال و بختیاری و خوزستان تمرکز یافته است (زنده دل، ۱۳۷۹). لر بزرگ؛ این منطقه شامل کوهستانهای بختیاری است که در شرق آب دز و شمال غرب رودخانه خرسان واقع شده است. منطقه کوهستانی بختیاری، که حد شمالی و شمال شرقی خوزستان را تشکیل می دهد، در درک تحولات فرهنگی دشت های آبرفتی ایران اهمیت حیاتی دارد (زاگارل، ۱۳۸۷). باستانشناسان و تاریخدانان زیادی به وجود آثار مهم باستانی در حوزه معرفی شده فوق اشاره داشته اند، تا آن جاییکه پروفسور رومن گیرشمن می گوید؛ در جایی از سرزمین بختیاری پا نگذاشته ام مگر اینکه ایلام را ببینم.

وجود آثار باستانی فراوان در گوشه و کنار سرزمین بختیاری در کنار طبیعت بکر و خدادادی در فصول مختلف سال چشم انداز زیبایی را برای گردشگران داخلی و خارجی در ییلاق (چهارمحال بختیاری) و قشلاق (خوزستان) فرآهم آورده است. به دلیل تراکنش فراوان ساکنان این مناطق با آثار باستانی، ضرورت دارد تا ابتدا ارزش تاریخی آنها را به عموم شناسانده و سپس اقدامات اصولی در جهت فرهنگ سازی صحیح به هنگام رویارویی، چه در هنگام بازدید و چه در فصول کوچ عشایر انجام شود.

در بهار و پاییز که موسم کوچ عشایر است، چوپانان با گله های چند صدتایی خود از ایل راه ها و گذرگاه های بختیاری از خوزستان تا چهارمحال بختیاری عبور می کنند و به دلیل اتراق چند روزه در بین مسیر خود، احتمال برخورد با آثار وجود دارد و حال نیک میدانیم که بسیاری از سایتها و نقش برجسته های باستانی خصوصا نقش برجسته های الیمایی/اشکانی در مسیر بازفت bazoft و چلو chelav شیمبار shimbar و همچنین محوطه های دیگر مربوط به دوره های مختلف تاریخی در این مسیر قرار دارد که از عموم مردم شریف عاجزانه تقاضامندیم در حفظ این میراث های کهن که بدون شک بازمانده ملموس اجداد و نیاکان سالهای دور مردم همین آب و خاک هستند کوشا باشند. ناگفته نماند که بیشتر بهون bohon یا سیاه چادرهای منازل عشایری هنوز هم در دل بافت های باستانی وجود دارند و حتی در بسیاری از نواحی کوهستانی و صعب العبورتر تعداد جمعیت های زیادی وجود دارند که در اشکفت ها و غارها زندگی می کنند، یا به نحوی همزیستی انسان های قرن ۲۱ با آثار فرهنگی هزاره های ق.م و دوران تاریخی را نمود می دهد، حال با این وجود، ضرورت حفظ این میراث های گرانبها در اولویت است و از آنجایی که نویسندگان در نگارش تاریخ گذشته قوم بختیاری بسیار کم گذاشته اند، پس به ناچار باید دست به دامان همین آثار باستانی بود که با تحلیل و تفسیر صحیح توسط کارشناسان، تاریخ نانوشته خود را از دل آنها استخراج و عرضه داریم.

نکته پایانی آن که متاسفانه در چند سال اخیر با گسترش شبکه های مجازی و دسترسی آسان به اینترنت و نرم افزار، افراد سودجو به بهانه دستیابی به عتیقه جات یا به اصطلاح گنج، به آثار فرهنگی خصوصا نقش برجسته ها، لطمه وارد کرده اند که این جبران ناپذیر خواهد بود. پاسداری از یادگار گذشتگان را بعنوان یک وظیفه عهده دار باشیم و این میراث گرانبها را به آیندگان نیز هدیه دهیم.

* کارشناس ارشد باستان شناسی