حکایت مسجدسلیمان، حکایت اقتصاد ایران است

شوشان - محمدرضا مکوندی :

چهار بامداد پنجم خرداد ۱۲۸۷هـ.ش با برخورد نهایی مته های حفاری مهندس رینولدزسرحفار گروه اکتشافی ویلیام ناکس دارسی انگلیسی بعد از ماهها تلاش بی حاصل و تحمل رنج و دردسر فراوان ناامید از یافتن نفت بالاخره معدن سنگ مسجدسلیمان که مخزن اصلی نگهدارنده نفت در عمق ۶۰۰متری زمین بود شکافته و صدای غرش عطیمی کارگران را نگران و نفت با فشار زیادی از چاه نفت شماره یک فوران کرد.

حفاران انگلیسی از فرط خوشحالی از نتیجه دادن تلاش های شان رقص کنان در زیر قطره های نفت همدیگر را به آغوش کشیدند و تبریک به یکدیگر بابت بزرگ ترین کشف قرن! کارکنان بومی متعجب از این شادی و غافل از ارزش نفت، رقص دیوانه وار انگلیسی ها را مشاهده و نگاه تحقیر آمیزشان که: فرنگی های لیوه (دیوانه)لباس های شان بوی گند نفط گرفت! دهها سال از کشف انگلیسی ها گذشت و صدها حلقه چاه نفت در میدان نفتی مسجدسلیمان کشف و دهها میلیون بشکه نفت از این میدان نفتی و به دنبال آن سایر میدان های نفت همچون لالی، هفتکل، نفت سفید، چساران توسط کمپانی انگلیسی شرکت نفت ایران و انگلیس استخراج و این سرمایه عطیم و ارزشمند ایرانیان به جیبی انگلیسی ها سرازیر و معادلات جنگ جهانی دوم را به نفع انگلیس و متفقین رقم زد. اتکا به درآمدهای سهل الوصول نفتی عوارض منفی عمیقی بر اقتصاد تنبل و راحت طلب ایرانی نهاد از یک طرف دولت های متعدد به علت وصول بدون زحمت درآمدهای نفتی به دنبال حمایت از فضای کسب و کار بر اساس تولید ایده های مقرون به تولید ثروت همچون کشورهایی که مسیر توسعه را منهای درآمد نفتی پیمودند نرفتند.

و از سوی دیگر کیف پر پول دولت ها که مملو از دلارهای نفتی بود در مقاطع مختلف به دنبال رفع کاذب نیازهای مختلف جامعه به جای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و صنعت به واردات بی رویه روی آوردند – همچون بلایی که دولت نهم بر سر هفتصد میلیارد دلار درآمدهای نفتی آورد بود که نه از تاک ماند نشانی و نه از تاکستان ! و به جای سرمایه گذاری در زیرساخت های اساسی به رفع کاذب نیازهای جامعه با واردات بی رویه روی آورد و با حمایت عملی از اقتصاد چینی فرصت های شغلی فراوانی را در کشور نابود و بدینسان با اعمال تحریم ها و کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی و ناتوانی در رفع کاذب نیازهای جامعه و بی توجهی سالیان دراز در توجه به ظرفیت های نااستفاده شده کشور درحوزه های مختلف برای مقابله با تحریم ها نمایان شد.

اقتصاد نفتی اعتیاد شدیدی را به دنبال دارد اعتیادی که موجب می شود هوش و حواس اقتصاد کشور وابسته به افیون دلارهای نفتی و بدون توجه به تولید ثروت ملی بر اساس تولید علم و حمایت از ایده های کارآفرین باشد. حکایت امروز مسجدسلیمان به عنوان نخستین شرکت شهر مدرن خاورمیانه که روزگاری شهر اولین ها از حیث برخورداری از امکانات فراوان صنعتی و رفاهی همچون بالاترین میزان اشتغال در کشور در دهه های ابتدایی کشف نفت (هفتاد درصد اشتغال کل کشور از صدهزار نیروی کار صنعتی در کل کشور) برخورداری از فرودگاه، راه آهن و…. چنین شرکت شهر صنعتی که برای دوران حیاتش بعد از اقتصاد نفتی برنامه ریزی نشده بود به دنبال افول فعالیت های صنعت نفت در دهه ۱۳۴۵ با کاهش چشمگیر فعالیت ها و سیر منفی توسعه و افزایش مهاجرت ها مواجهه شد.

حکایت مسجدسلیمان حکایت اقتصاد ایران است اقتصادی سرمست از دلارهای نفتی که طی دهه های متعدد از درآمدهای سرشار نفتی برای رونق کاذب اقتصاد کشور از آن بهره برده شد و در مقابل در حوزه های صنعتی و کشاورزی و نیز فضای کسب و کار و تولید ثروت بر اساس حمایت از ایده ها علیرغم ظرفیت های بالقوه بی شمار به علت این اعتیاد مفرط نفتی بهره ای برده نشد. و در دوران تحریم ها و با کاهش درآمدهای نفتی و عدم امکان تزریق سرمستانه پول برای رفع کاذب نیازهای کشور خماری اقتصاد وابسته به نفت آشکار شد.دیر یا زود نفت در کشورما به پایان می رسد برای دوران اقتصاد بدون نفت چه چاره ای اندیشه شده است؟