نگاهی به متون و آموزه های ادیان نشان می دهد که آن ها درک و تلقی کاملا خاصی از جهان و انسان ارائه داده اند. درکی که برای هر فرد معتقد به دین، زندگی و جهان متفاوتی رقم می زند. چنین نکته ای را می توان در تعاریف ارائه شده از دین، به خوبی مشاهده نمود. تیلیش دین را حالتی از دچار بودن به یک علقه نهایی می داند. علقه ای بنیادین که تمام علقه های دیگر را متاثر می سازد و حاوی پاسخ به پرسش معنای زندگی است. شلایر ماخر از احساس وابستگی مطلق سخن می گوید و از نظر پیتر برگر دین مامنی است در برابر جهان بی معنا که انسان را از کابوس بی نظمی رها می کند و از این طریق او را با واقعیت قدرتمندی به جز خودش مرتبط می سازد.

براساس این تعاریف دین به پرسش های اساسی انسان پاسخ می دهد، جهان را معنادار جلوه می دهد، به اخلاقی زیستن کمک می کند و سایر کارکردهای دیگری که همه آن ها نشان گر تاثیرات غیر قابل انکار دین بر دیندارن است. در حقیقت فردی که دارای تجربه دینی است و خود را مرتبط با عالم ماورا می داند، به دلیل احساس معنا در زندگی کمتر دچار ملالت و رخوت شده و زندگی را با شور و شعف تجربه می کند.

اما واقعیت زندگی به گونه ای است که انسان ها همواره در وضعیت هایی قرار دارند که خارج از موقعیت دینی و مربوط به فعالیت ها و زندگی معمولی(نظیر کار، روابط اجتماعی، تحصیل، غدا خوردن و...) می باشد. در کنار این واقعیت، در ادیان آداب و مناسکی تعریف شده که انسان ها با عمل به آن ها از وضعیت معمولی و روزمره جدا، و در پیوند با امر قدسی حس و حالی معنوی و شورمندانه را تجربه می کنند. به طور کلی زندگی دینداران همواره حالتی رفت و برگشتی از روزمرگی(امر غیرقدسی) به سمت دینداری(امر قدسی) و بالعکس می باشد.

چنین تلقی بیان گر تفکیک بین امر قدسی و غیر قدسی است که یکی از مباحث محوری دورکیم در جامعه شناسی دین می باشد. در نگاه وی دین بر تفکیک موقعیت های مقدس و غیر مقدس مبتنی است، به این معنا که در ادیان ایام و زمان هایی وجود دارند که برتر و مقدس از ایام و زمان های روزمره هستند و افراد در این وضعیت ها از زندگی عادی و معمولی خود فراتر می روند. پیتر برگر نیز در کنار امر قدسی-که در آن همه روال ها و پدیده ها تحت نفود قدرت مقدس قرار دارند- امر دنیایی را تعریف می کند که فقدان حالت مقدس است و انسان مشغول امور زندگی دنیوی خود می باشد.

اما تمایز بین امر قدسی و غیر قدسی چه کارکردها و پیامدهایی دارد؟ چه تاثیری بر دینداری افراد و تجربه های معنوی آن ها می گذارد؟ این تمایز تجربه دینی را برای برای دیندارن همواره خاص و ویژه نگه می دارد، چرا که قرار گرفتن در موقعیت های روزمره-و به تبع آن حالت کسالت و تکراری بودن زندگی- در فرد نوعی احساس نیاز برای رفتن به سمت تجربه های دینی برای رهایی از وضعیت کنونی خود به وجود می آورد. بر همین اساس دین زمانی دامن فرد را گرفته و در او اثر می گذارد که فرد در لحظه ها و موقعیت هایی، زندگی معمولی و عادی خود را دنبال کند. ولی اگر در یک جامعه تمام فضای جامعه را مناسک و اعمال دینی در برگیرد و سیاستگذاری به نحوی باشد که زندگی اجتماعی مملو از زمان و مکان قدسی گردد، قاعدتا تجربه های دینی منجر به تغییرات محسوسی در حالت روحی، روانی و اخلاقی افراد نخواهد شد.

در ارتباط با جامعه ایران به نظر می رسد که با تکثیر امر قدسی و حضور همه جایی آن، تفکیک امر قدسی از غیر قدسی تا حدود زیادی کمرنگ شده است. در ایران بخش قابل توجهی از برنامه های تلویزیونی به مسائل دینی اختصاص داده می شود، مناسک دینی به شدت گسترش یافته و برخلاف دهه های پیشین که برخی مناسک مربوط به ایام بخصوصی بود، امروزه به طور متناوب برگزار می شوند. در فضای مبلمان شهری نمادهای دینی حضور پررنگی دارند و حتی مناسبت های مذهبی جدیدی نیز وارد فضای مذهبی جامعه شده است. اما در حضور پررنگ دین و نمادهای دینی در جامعه، تکنولوژی های ارتباطی نقش مهمی را بر عهده دارند. امروزه به مدد این تکنولوژی ها دینداران به راحتی می توانند با ارتباط تصویری در اماکن مقدسه حضور یابند و یا این که صوت های دعا و مداحی به راحتی در دسترس همگان قرار دارد.

اما این تکثیر انبوه نمادهای دینی در جامعه و به ویژه با کمک رسانه های ارتباطی، تاثیر جدی بر دینداری گذاشته است. از یک سو در میان بخشی از دینداران، نمادهای دینی اهمیت و تاثیرگذاری پیشینی را ندارند، چرا که همواره در معرض آنان قرار دارد. حال مقایسه کنید با گذشته که تجربه دینی و معنوی انسان ها بیش تر مستقیم و با واسطه بود و افراد دیندار برای زیارت و دعا خوانی و به طور کلی هر عمل دینی باید در مکان های مذهبی حضور پیدا می کردند. پیامد چنین وضعیتی این است که حالت ها، تجربه ها و مکان های دینی که انسان ها با حضور در آن ها از روزمرگی جدا می شدند، امروزه خود در معرض روزمرگی قرار دارند.

در جامعه ایران که دین نقش مهمی را در فرهنگ اجتماعی و فردی ایفا می کند-و تمایز دین از فرهنگ جامعه غیر ممکن است-قاعدتا امر قدسی همواره حضور خواهد داشت، اما در این جا سخن بر سر این است که پیامدهای مثبت دینداری منوط به برقراری نسبتی معقول و منطقی بین موقعیت های دینی و روزمره می باشد.

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه