گذر و نظری بر نگارستان بختیاری

شوشان - طاهری اردلی: 

اگر چه دیر، ولی خوشبختانه پس از چندین سال انتظار- بخش کوچکی از مجموعه ی چند هزار قطعه (فریم)عکس های هنرمند عکاس و مستند ساز بختیاری ، "استاد محمد رضا حاجی پور” – تحت فرنام نگارستان بختیاری در عصرروز جمعه سوم / دیماه / ۱۴۰۰ در عمارت هنرمند شهراصفهان – پایتخت هنر ایران زمین – رو نمایی شد . استقبال و اشتیاق اساتید وهنرمندان حوزه های مختلف تجسمی ، موسیقی ، نمایشی ،علاقمندان به هنرعکاسی و فعالان فرهنگی بختیاری در آیین بشکوه "رونمایی” در واقع آیین قدردانی و قدرشناسی از این هنرمند فرهیخته و تکریم او بود .

"مجموعه ی عکس نگارستان بختیاری”  ، درقطع خشتی و درمجلدی نفیس با ۱۰۰ عکس ، بیننده را همراه با هنرمندعکاس از دریچه لنز دوربین به گلگشتی وصف ناپذیر دراین نگارستان بی مانند به دنبال خود می کشاند . عکس های این نگارستان – با زاویه ی دید و احساس و ذوق هنرمند – قسمتی از بوم زیست طبیعی، انسانی ، فرهنگی و تاریخی مردمان سرزمین بختیاری را با جذبه و کشش بصری خوشایند در منظر دید مخاطب به نمایش می گذارد  . هر قاب عکس این مجموعه مبین درک مشترک و شناخت کامل هنرمند عکاس  از زندگی ، آداب و سنن و طبیعت این دیار رویایی است. عکاس بیننده را با خود به گوشه و کنار این سرزمین سرشار از زیبایی های خدادادی همسفر کرده و نادیدنی های بسیاری را درمعرض دید او قرار می دهد. "حاجی پور” درراستای ادای دین و دغدغه مندی فرهنگی خود  – از لحاظ کمی و کیفی – توانست  بر اساس شاخص های زیباشناختیِ مبتنی بر معیارهای رایج عکاسی ، زوایای مختلف و جلوه های تکرار نشدنی زندگی و دور از دسترس دیگر عکاسان  را با تحمل رنج و مشقت های سفر در شرایطی طاقت فرسا و با همراهی و زندگی با این مردمان در قالب عکس های بی بدیل  ثبت و ضبط و مستند نماید.

   با مرورعکس های ” مجموعه ی نگارستان بختیاری” می توان جدیّت و نگاه و نگرش پژوهشی  وهدفمند "استاد محمدرضا حاجی پور” را از زوایای مختلف مشاهده کرد . او تلاش کرده است تا تصاویری استنادی از زوایای مختلف وضعیت زندگی و معیشت ، تولد ، کودکی ، جوانی ، پیری ، کارهای روزمره ، شادی و سوگواری ، غم ، گریه ، لبخند ، نگرانی ، آداب و رسوم ، کار و تلاش ، پوشاک ، غذا ، بازی ، ابزارکار و اثاثیه و… را برای علاقمندان امروز و فردا ، حال و آینده به تصویر کشیده و به جای بگذارد.

"حاجی پور” به عنوان هنرمند قابل و صاحب سبک از آنجایی که هنرمندی مستندساز و پژوهش محور است در این مجموعه نیز به ویژه در بخش های اجتماعی و قوم نگارانه  به رویه ی مستند سازی خود ادامه می دهد . او در حین  کنجکاوی با حس بصری به سوژه ها نگاه می کند . دیدگاه او نسبت به موضوعات اجتماعی کنشگرانه ،اسنادی و مستند است.

همتباری و هموندی هنرمند با مردمان بختیاری یکی از مولفه های بارز موفقیت او در این مجموعه محسوب می شود. زیرا وی به آسانی در جایگاه عضو و مهمان خودی خانواده های عشایر و روستائیان قرار می گیرد ، به او اعتماد دارند و  در رابطه ای صمیمی – در مقام عضوی از خانواده ، نزدیکتر و بهتراز دیگران – موقعیت های پنهان و آشکارزندگی و به تبع سوژه و لحظات ناب شکارعکس برایش فراهم می شود . آثار او تجلی و تبلور صمیمت حاصل از بازخورد هنرمند با افراد و فضای پیرامون آنهاست.

در یک مجموعه ی عکس معمولا نباید شاهد پراکندگی موضوعی باشیم  و بایست تمام عکس ها در کنار هم و در راستای کلیات و موضوعیت اثر قرار گیرند . به نحوی که به جای متن یک کتاب ، تصاویر بصورت مرتبط (ایلستراسیون) راوی بصری و متن آن محسوب  و آن را در معرض دید مخاطب قرار دهند. لیکن در این مجموعه توامان با کلیات یعنی مجموعه آثار، هرعکس  نیز  به تنهایی و از حیث تجسمی و بصری ،  تابلویی تمام نما از موضوع  و سوژه ی مد نظر هنرمند را بصورت مستقل به نمایش می گذارد. اگر چه این مجموعه بصورت کلی در قالب تعدادی عکس مرتبط با فرهنگ و طبیعت و تاریخ سرزمین بختیاری و فضاهای عشایری موضوعیت پیدا می کند . در این راستا عکس های قوم نگارانه ، اجتماعی و تاریخی با ویژگی های اسنادی که دارند ، اعتباربیشتری به این مجموعه می بخشند.

شاهکار این اثر موفقیت هنرمند عکاس در به تصویر کشیدن موضوعات  مختلف غیر همسطح  قوم نگارانه ، طبیعت نگارانه و تاریخ نگارانه ی است که با تفاوت هایی که در ژانر و نوع دید دارند ، همچون فیلم مستند مخاطب را از ابتداء به انتهای مجموعه می کشانند  . با وجود این تفاوت ها و  تنوع موضوعات شاهد اثری یک دست هستیم  که مبین تسلط و مهارت هنرمند در حوزه های مختلف عکاسی است. او کاملا مسلط به فن و قواعد عکاسی و توامان موفق در انتقال احساسات از طریق عکاسی است. از دیگر ویژگی های این عکاس قابلیت های فوق العاده وی در ثبت مناظر طبیعی است . وی علاوه بر مهارت تکنیکی ، با وضوح و فوکوس های منطقی دربیان مفهوم بصری موفق و قابل تحسین عمل کرده است.

عکاس با بهره گیری هوشمندانه و هنرمندانه از نور، رنگ ها و کنتراست ها (تضاد)، زاویه ی دید و کادر بندی مناسب و… توانست عینا احساس درونی خود را در مواجهه با سوژه ، صادقانه به بیننده منتقل کند و حس واقعی لحظه را به درستی نشان دهد. در عکس به وضوح  جدیّت و عشق هنرمند خودنمایی می کند. او اهمیت نور و نور پردازی ، کنتراست ، تاریکی ، روشنایی ، تضاد ، درخشندگی ، ملایمت  و موقعیتها و مقتضیات زمانی  را خوب می داند و مهارت استفاده از آن را دارد . عکس های سیلوئت این هنرمند مشت وی را برای مخاطب علاقمند به هنر عکاسی باز می کند ، یعنی او ضمن مهارت ، علاقمندی خاصی به این نوع از عکس دارد.   با بررسی عکس های سیلویت این مجموعه می توان دریافت که هنرمند  بخاطرقابلیت حذف جزئیات و القاء حس ایجاد شده  و تاکید بر موضوع  توسط پس زمینه ای روشن در صدد است تا ضمن تاکید بر سوژه ، مفهوم مورد نظر و حس خود را با بیننده – با حذف جزئیات – به بهترین وجه به اشتراک بگذارد.  به همین دلیل است که وی توجه ویژه ای به عکس های سیلوئت دارد.

"حاجی پور” در آثار دیگر خود بر اساس تشخیص ومقتضیات و منطقی که بر آن مترتب است  همزمان در حین توجه به کلیات ، جزئیات را نیز به خوبی می بیند. او با خود و در واقع با مخاطب خود صادق و در ثبت احساسات واقعی موفق عمل کرده  است . او عکاسی مستند و واقع گرا است . هیچ یک از عکس های او جعلی نیست . نگاه ها ، خستگی ، نگرانی ، گریه ، خنده و…. همه و همه واقعی هستند ، اگر غیر از این بود با دیدن عکس ها  احساس لذت و انتقال احساس به هیچ وجه خوشایند مخاطب نبود و چنین مورد توجه علاقمندان قرار نمی گرفت. القاء حس صمیمت به مخاطب  یکی دیگر از مولفه های هنرمند در این مجموعه است . بوی پیاز .دود چپق . گرد وخاک هنگام درو، لبخند کودک و…چنان هنرمندانه از دریچه لنز به دید مخاطب انتقال می یابد که خود را در روبروی سوژه می بیند . با دیدن لبخند ناخودآگاه تبسم بر چهره ی بیننده می نشیند . بوی پیاز و قطرات پراکنده آن دیده و به مشام میرسد و… به واسطه ی این عکس های صمیمی است که  گویی هیچ حایلی بین بیننده و سوژه قرار ندارد…  زاویه دید مناسب با توجه به موقعیت و مقتضیات و احساس عکاس نسبت به سوژه و کاراکتر و عناصر درون کادر ، نگاه از بالا ، روبرو ، پایین  ، دوری و نزدیکی و… انتخاب و وسواس در ترکیب بندی عناصر بصری و… در نهایت مهارت و تسلط هنرمند  را به مبانی هنرهای تجسمی نشان می دهد.

هر عکس و هر بخش از این مجموعه باز خورد و احساس خاصی را به گروه مخاطب خود القاء می نماید و حس درونی  او را بر می انگیزاند . از دید اهل نظر و اهل ذوق و هنر هرعکس سرچشمه ی هنر زایی می شود  . در ذهن شاعرشعر ، نقاش تابلو ، فیلنامه نویس سوژه ، اهل موسیقی حس موسیقیایی می آفریند و نزد پژوهشگر سندی معتبر است . بی شک با تورق این اثربی بدیل ، به احترام هنر و هنرمند آن ، اصحاب قلم و نظر از زوایای مختلف به آن بیشتر خواهند پرداخت.

تقریر و تحسین و تایید اساتیدی چون حسن مقیمی، نصرا… کسرائیان ، دکتر اردشیر صالح پور ، عباس قنبری ، ثریا حموله ، استاد ظهراب مددی ، غفور اسکندری ، فریدون نجفی، کورش اسدپور، ملک محمد مسعودی  و…  – که هرکدام صاحب نظرانی در حوزه های مختلف هنری ، فرهنگی ، ادبی ، نمایشی و… می باشند – نشان از موفقیت این هنرمند گرانمایه در خلق اثری ارزشمند در هنر عکاسی و فرهنگ بختیاری دارد .

از نگاه نگارنده این سطور، کار و تلاشی هدفمند و روشمندی  که  "استاد محمدرضا حاجی پور” در دو دهه گذشته  برای ثبت زاوایای مختلف فرهنگی بختیاری در قالب عکس به ویژه مجموعه عکس هایی که رویکرد پژوهشی و استنادی انجام داده است از لحاظ اهمیت و در قیاس ، فراتر از فیلم مستند صامت "علف” اثر مشترک "مریان کوپر و ارنست بی . شودزاک” است . "حاجی پور” – در مجموعه ی عکس نگارستان بختیاری – گنجینه ای مانا از جلوه های تجسمی قوم نگارانه را برای آیندگان به یادگار گذاشت. چنان که – تصاویراستنادی آن در چند سال آتی – حتی برای هر بختیاری کوچ رو تکرار ناشدنی و نادیدنی خواهند بود . با چاپ جلد دوم و سوم این مجموعه بیش از پیش به  اهمیت کار ستُرگ و آثار ماندگار این هنرمند خستگی ناپذیر فرهنگ مدار پی خواهیم برد . کلمه ی استادی نه در معنای عام بلکه به معنای خاص شایسته و برازنده ی ” استاد محمدرضا حاجی پور” است.