در کارون۴ چه می گذرد؟/ کاهش ذخیره سد تا پایین‌ترین تراز

شوشان: سد کارون۴ بزگترین سد بتنی دو قوسی کشور، بومی ترین سد بتنی کشور و با دو مدال افتخار از باب کیفیت بتن و کاهش مصرف سیمان است. همچنین جشن خودکفایی سدسازی در نیمه تیرماه سال ۹۰ همزمان با افتتاح سد کارون۴ برگزار شد و حال این سد در حال گذر از روزهای امتحان است.

به گزارش ایسنا، با گذر از راه پرپیچ و خم و ناهموار بالاخره به سد کارون۴ رسیدیم. فضای سد آرام بود و بزرگترین دغدغه مهندسان کارون۴، نه "ترک" سد بلکه "نگرانی مردم از شکست" سد بود و گام به گام تاکید داشتند که سد استوار است و خطر شکستگی به هیچ عنوان آن را تهدید نمی کند.

پس از اعلام خبر ترک خوردگی سد کارون۴ بر آن شدیم تا موضوع را با جدیت پیگیری کنیم و نتیجه مشاهدات و با جویای حال شدن سد از کارشناسان و مهندسان منطقه مشخص شد که ترک سد در بخش تحتانی جناح چپ و در زیر دریچه تحتانی واقع شده است.

ابعاد ترک سد
ترک سد کارون۴ در عمق ۱۳۰ متری از تاج سد و در عمق ۱۱۰ متری از سطح آب ایجاد شده است؛ این ترک تا گالری سد که در میانه قطر بدنه که ۲۰ متر است پیشروی داشته و می توان دریافت که عمق آن ۱۰ متر است. همچنین درازای موثر ترک ۱۳ تا ۱۴ متر و عرض آن تا ۲ میلی متر برآورد شده است. بر اساس گفته های مدیر گروه رفتارنگاری سد کارون۴، حرکت ترک، متوقف شده است و درز ایجادشده کنترل شدده است.

سد ۲۳۰ متر ارتفاع دارد و از ۲۰ بلوک تشکیل شده است؛ در بدنه سد و در گالری ها بالغ بر ۸۵۰ ابزار دقیق در پنج بلوک برای کنترل رفتار سد نصب شده است. حرکات، نشت‌ها، بازشدگی درزها و ... عمدتا با دقت ۰.۰۵ تا پنج هزارم میلی متر بررسی می شوند و در روز به طور متوسط دو مرتبه و ماهانه ۱۵ هزار قرائت صورت می گیرد.

سد کارون۴ دارای یک نیروگاه برقابی متشکل از چهار واحد ۲۵۰ مگاواتی است که شدت آب خروجی از جلوی نیروگاه در اواخر آبان حاکی از فعالیت آن داشت درحالی که شاید هنوز برای رهاسازی آب زود بود و به گفته یکی از کارشناسان زمان ذخیره آّب است.

تراز سد به حداقل رسانده شده است
هرچقدر در پی علت فعالیت کمی بیش از انتظار نیروگاه بودیم کسی سخن از رهاسازی آب نگفت تا زمانی که معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اعلام کرد، آب سد به میان ۲۰۰ میلیون متر مکعب رها شده و به تراز ۹۹۶ رسیده است حال آن که تراز ورودی آب نیروگاه ۹۶۰ و تراز ۹۹۶، حداقل مقدار تراز برای بهره برداری سد است. هر واحد نیروگاه برای فعالیت نیاز به ۱۷۱ متر مکعب آب بر ثانیه دارد.

با پرسش های فراوان در این مورد، به این موضوع رسیدیم که در مورد میزان فشار وارد بر سد در زمان ترمیمی ترک اختلاف نظر است و به گفته مشاور داخلی فشار باید به حداقل برسد و بر اساس نظر یکی از مشاورین اروپایی، نیازی به کاهش فشار آب و کاهش تراز نیست. مهندسان برای ترمیم سد هنوز بر سر این موضوع به اتفاق نظر نرسیده‌اند.

منطقه سد کارون۴، یکی از صعب العبورترین مکان ها برای اجرای پروژه است و مهندسان و کارکنان سد بارها در سوگ همکارن خود گریسته اند. خطر کار بر فراز بلند سازه ای به نام سد که قرار است آب شرب و روزی مردم را تامین کند یکی از مشکلات است و گذر از جاده مرگ یا همان جاده ایذه - لردگان که افراد زیادی از جمله کاروان های راهیان نور را درخود بلعیده یک مشکل دیگر، که باعث می شدند پروژه کارون۴، آخرین کار برخی از مهندسان باشد.

کارون۴ ، در نگاه مهندسان آن تنها یک سازه سرد بتنی نیست بلکه این افراد به سان فرزند خود، از آن مراقبت می کنند و نسبت به آن مسوولیت پذیرفته اند و حال برداشت عجولانه از واژه "ترک" مبنی بر "شکست سد" خستگی کار را ده ها برابر بر دوششان می نشاند.

سد کارون۴ نه فقط یک سازه بتنی بلکه پروژه عظیم ملی است که به صورت بومی اجرا شده و لقب بومی ترین سد ایران را به خود گرفته است و حال در گذر از امتحان های معمول، به عقیده برخی کارشناسان سد سازی، در مورد آن با تندی و شاید از روی نگاه نگران غیر مهندسی قضاوت می شود. باید کمی زمان برای بررسی درست و در فضای آرام به مهندسان کارون۴ داد.

درحالی که خبر ترک خوردن سد باعث نگرانی بسیاری افراد در خوزستان شده است اما مهندسان سد کارون۴، هرشب را در کمپ خود در پایین دست سد، با خیال راحت از استواری سازه، به روز می رسانند و تاکید دارند که اگر خطر از بین رفتن سد باشد، کارکنان در پایین دست سد، زندگی نمی کردند.

هنگام بازدید از سد، مردم منطقه در حال گذر از دریاچه سد کادرون۴ از طریق بارج بودند و زندگی روزمره برای کسانی که در پایین دست سد زندگی و گذر می کنند از جمله مجریان و مهندسان سد و روستاییان به صورت عادی ادامه دارد.

سد کارون۴ با هدف تولید برق، ذخیره آب و کنترل سیلاب بر روی رودخانه کارون احداث شده و اولین سد در بالادست کارون محسوب می شود. این سد با کارفرمایی توسعه منابع آب و نیروی ایران، پیمانکاری شرکت جهاد توسعه منابع آب (شرکت زیر مجموعه خاتم الانبیا) و مشاوره مهاب قدس ساخته شده است.

مطالعات اولیه طرح کارون ۴ در سال ۱۳۴۵ (۱۹۶۷ میلادی) در چارچوب طرح توسعه منابع آب و همچنین برنامه‌ریزی کلی منابع آب حوضه رودخانه کارون توسط شرکت مهندسین مشاور بین المللی "هارزا" انجام پذیرفته است.

مطالعات مرحله اول و دوم طرح نیز توسط شرکت مهندسی مشاور "مهاب قدس" و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران منعقد شده است و با توجه به بزرگی و پیچیدگی طرح در طی مطالعات مرحله دوم شرکت فرانسوی "کوینه بلیه" نیز به‌عنوان همکار، مطالعات طرح را کنترل و مورد تائید قرار داده است.

نقشه‌های راه‌های جایگزین در سال ۱۳۷۵ توسط وزارت راه و ترابری به تصویب رسیده و اجرای قسمت‌هائی از آن شامل قطعه دوم راه اصلی منج- بیدله و راه جایگزین محور شهرکرد- اهواز به عهده وزارت نیرو (شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران) گذاشته شده است.

راه‌های جایگزین کارون ۴ در استان چهارمحال و بختیاری شهرستان لردگان واقع و قسمتی از طرح نیز شامل راه‌های جایگزین کارون ۳ در استان خوزستان است. اجرای خطوط لوله نفت نیز در محدوده سد کارون ۴، در استان چهار محال و بختیاری واقع شده است.

بر این اساس رودخانه‌های واقع در محدوده طرح که راه‌های جایگزین آنها را قطع می‌نماید شامل رودخانه ارمند، بازفت و منج بوده که همگی از رشته جبال زاگرس سرچشمه می‌گیرند و عبور محورها از روی دریاچه رودخانه‌های ارمند و بازفت و رودخانه منج خواهد بود.

سد مخزنی کارون ۴ در استان چهارمحال و بختیاری در فاصله ۱۸۰ کیلومتری جنوب غربی شهرکرد و چهار کیلومتری پایین دست محل تلاقی رودخانه‌های ارمند و بازفت واقع شده است.