جلوگیری از سونامی سرطان در خوزستان

«بیمارستان شفا» تنها مرکز درمان تخصصی سرطان در اهواز، آخرین ایستگاه برای مردمانی است که تن خسته از جنگ و آلودگی‌های زیست‌محیطی را به درمان‌هایی طاقت فرسا می‌سپارند. تقریبا تمام کودکان و بیش از ۹۰ درصد بزرگسالان مبتلا به سرطان در خوزستان برای درمان به بیمارستان شفا مراجعه می‌کنند.

یاسمین، مرتضی، عاطفه…

فقط از گوشواره‌های حلقه‌یی‌اش می‌شود فهمید دختر است. موهای سرش را از ته تراشیده. بی‌رمق و رنگ پریده روی تختش نشسته است. «یاسمین» فقط پنج سال دارد. مادرش می‌گوید: ساکن اهواز هستیم. از مهرماه متوجه شدیم یاسمین به یکی از انواع سرطان خون مبتلا شده. باید شیمی درمانی شود. می‌گویند ممکن است چند سال طول بکشد. می‌ترسم که نتوانیم هزینه‌های سرسام‌آور درمان را تامین کنیم. به نظر شما امیدی به خوب شدن یاسمین هست؟یاسمین تنها نیست. حسن از خرمشهر، عاطفه از شوش، مرتضی از آبادان، مریم از سوسنگرد و… هر کدام با مادران‌شان برای مدتی مقیم بخش اطفال بیمارستان شفا هستند، به امید شفا.

۵۰۰ درصد افزایش

«شفا» تابلوی نمایشگر روند رو به رشد سرطان است، رییس سابق بیمارستان شفا نسبت به افزایش ناگهانی آمار بیماران سرطانی در سال‌های اخیر و ارتباط آن با آلودگی هوا هشدار می‌دهد. کاوه جاسب، فوق تخصص خون و سرطان کودکان می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد که مراجعات جدید بیماران سرطانی بیمارستان شفا در سال‌های ۷۵ تا ۹۱ افزایش داشته است به‌طوری که تعداد مراجعان جدید از ۲۲۳ نفر در سال ۷۵ به ۹۹۸ نفر در سال ۹۱ رسیده و این در حالی است که جمعیت خوزستان در این مدت حداکثر ۲۵ درصد رشد دارد. از سوی دیگر تعداد روزهایی که پدیده گرد و غبار در استان اتفاق افتاده نیز طی سال‌های ۸۰ تا ۹۱ (از زمان نصب دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا) افزایش حدود ۸۰۰ درصدی آلودگی هوا را نشان می‌دهد. بنابراین در صورتی که آلودگی هوا به عنوان یک شاخص آلودگی محیط زیست (آب، هوا، غذا و…) در نظر گرفته شود، میان افزایش تعداد بیماران سرطانی و تعداد روزهای وقوع پدیده گرد و غبار می‌توان به یک ارتباط منطقی و مستقیم رسید. این فوق تخصص سرطان که قرار است یافته‌های تحقیقش را به زودی به صورت یک مقاله علمی منتشر کند، تاکید می‌کند: آمار مبتلایان جدید سرطان در خوزستان آنقدر بزرگ و خطرناک است که حتی اگر تمام مطالب ذکر شده در حد فرضیه باقی بماند باید بسیار جدی‌تر به آن توجه شود.

قاتل خاموش

دو ماه پیش موسسه بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) در گزارش جدید خود رسما آلودگی هوا و ذرات معلق در آن را در گروه نخست مواد سرطانزا قرار داد و آن را از عوامل ابتلا به سرطان اعلام کرد. همان زمان سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز برای دومین بار اهواز، مرکز تولید نفت ایران را به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرد که مانند دیگر شهر‌های لیست ۱۰ شهر آلوده WHO شهری به‌شدت صنعتی است.

۵۰ برابر استاندارد

وقوع پدیده گرد و غبار از سال ۸۰ آغاز شد. در شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان. این پدیده بعد از چهار سال تمام شهرهای خوزستان را فرا گرفت و اکنون بیش از ۲۰ استان کشور را درگیر کرده است. گزارش‌های اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نشان می‌دهد که گرد و غبارهای این استان ویژگی‌های متفاوتی دارد: اندازه این ذرات ۵/۲ میکرون و کمتر است. آلودگی تا ۵۰ برابر استاندارد و با تداوم سه تا ۱۰ روز اتفاق می‌افتد. وقوع پدیده گرد و غبار تا ۸۰ روز در سال ۸۸ و میانگین هر ۱۵ روز یک بار نیز ثبت شده است. همچنین محدوده وقوع پدیده ریزگردها از شمال غرب به جنوب شرق و هم‌جهت با باد غالب خوزستان است که اثرات منفی آن را بیشتر کرده است.

طرح ۱۰ ساله

«برنامه جامع کاهش آلودگی کلانشهر اهواز» که بهمن ماه ۹۰ در کارگروه آلودگی هوای اهواز تصویب شد، اهواز را در بخش صنعت و به لحاظ استقرار منابع نفت و گاز و صنایع مادر و سنگین یکی از آلوده‌ترین شهرهای کشور معرفی و وقوع جنگ در کشورهای همجوار، پدیده خشکسالی و وقوع مکرر پدیده گرد و غبار را از منابع مهم آلاینده هوای اهواز طی سال‌های اخیر عنوان می‌کند.در این طرح سهم خودروها در آلایندگی هوای اهواز ۲۵ درصد، سهم وسایل نقلیه عمومی ۳ درصد و سهم صنایع ۷۴ درصد (که عمده آن صنایع نفتی است) عنوان شده، همچنین بخش عمده‌یی از آلودگی هوای مبادی ورودی و خروجی اهواز را ناشی از سوزاندن پسماندهای واحدهای شرقی و غربی مزارع نیشکر وابسته به توسعه نیشکر و صنایع جانبی می‌داند.

بر اساس این مطالعات هر چند طی فصل‌های سرد و مرطوب سال (دی و بهمن) میزان گرد و غبار کاهش محسوسی دارد، اما در مقابل میزان گاز منواکسیدکربن،

دی اکسیدگوگرد و اکسیدهای ازت افزایش قابل ملاحظه‌یی می‌یابد که با توجه به پایداری هوا در این فصول خطرناک است. این مطالعات نشان می‌دهد مجموع این آلایندگی‌ها باعث می‌شود هوای اهواز همیشه حداقل دو برابر حد مجاز باشد. در طرح جامع ۱۵۶ پروژه برای کاهش ۵/۵۲ درصد آلودگی هوای اهواز در طول ۱۰ سال پیش‌بینی شده بود. انتظار می‌رفت حداقل ۷۰ درصد اهداف این طرح بعد از یک دهه محقق شود، اما برآوردها نشان ‌داد که بسیاری از پروژه‌های کلان این طرح به دلیل بخشی‌‌نگری دستگاه‌ها اجرا نشده است.

۶۰ درصد ناکامی

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره می‌گوید: میانگین تحقق طرح جامع کاهش آلودگی هوا در هفت کلانشهر کشور حدود ۴۰ درصد برآورد شده که در اهواز نیز حدود ۴۵ درصد است. لاهیجان‌زاده با تاکید بر نقش صنایع در آلودگی هوا می‌افزاید: اگر چه ریزگردها هوای استان را بسیار تحت تاثیر قرار می‌دهد اما این آلودگی مستمر نیست، در حالی که صنایع مثلا نفت یا فولاد تولید مداوم آلودگی دارند. او همچنین معتقد است که مشکلات موجود قابل حل هستند. اما مساله این است که مصوبات اجرایی نمی‌شود و چون تا حالا وارد فاز اجرا نشده‌ایم مدام فقط بیان مشکل می‌کنیم. برای نمونه تاثیر آبدار شدن بخش عراقی تالاب مرزی هورالعظیم در کاهش ریزگردها امسال بسیار محسوس و مشهود بوده است، ولی ما نه تنها برای احیای تالاب هورالعظیم اقدامی نکردیم بلکه آن را خشک‌تر هم کرده‌ایم. از سوی دیگر برای مقابله با بیابان زایی (اعم از مالچ پاشی و…) دولت باید با عزم جدی وارد شود همان‌گونه که برای طرح‌های کشاورزی، طرح‌های زودبازده، کارت سوخت یا مسکن مهر وارد میدان شد. اما متاسفانه تاکنون عزم جدی در این زمینه وجود نداشته است.

«سونامی» در راه است

آلودگی هوای خوزستان هر چند مدت یک بار سوژه رسانه‌ها می‌شود.

یک بار به بهانه هجوم ریزگردها، بار دیگر به بهانه صدرنشینی در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان و اخیرا نیز به دلیل تنگی نفس ناشناخته ۲۰ هزار شهروند. اما بعد از مدتی همه‌چیز به فراموشی سپرده می‌شود. با توقف راهکارهای مقابله با آلودگی هوا و در غیاب مطالعات علمی اثرات آلودگی‌ها بر شهروندان، آیا تا چند سال دیگر نباید به انتظار «سونامی سرطان» باشیم؟

نادره وائلی‌زاده