واکنش خطای آمریکا و انگلیس در برابر حذف منافع شان از ایران بود

دکتر اکبر ظریفی تاریخدان و مدرس دانشگاه ، طی نشستی در دفتر حزب ندای ایرانیان شعبه خوزستان ، که به مناسبت سالروز سقوط دولت ملی دکتر محمد مصدق در کودتای 28 مرداد برگزار شد ، این کودتا را واکنش خطای آمریکا و انگلیس در برابر حذف منافع شان از ایران خواند.

به گزارش نفتون نيوز به نقل از ندای ایرانیان،ظریفی در این نشست گفت: تنها دوره ای که شاه در حکومت پهلوی در ایران به سبک و سیاق مشروطه سلطنتی،تنها سلطنت کرد ، دوره نخست وزیری دکتر محمد مصدق بود و در تمام دوران قبل و بعد از آن نهاد سلطنت در ایران حکومت کرده است و اغلب شاهان و یا افراد موثر بر آنها ، عملا بطور مستقیم اداره امور مملکت را در دست داشتند.

ظریفی ادامه داد: مصدق دموکراتی به معنای واقعی کلمه بود و روحیه ای ملی گرایانه و استبداد ستیزانه داشت، به همین دلیل به عملکرد انگلیس و آمریکا واکنش نشان داده و با برنامه ریزی برای ملی کردن صنعت نفت پایه های هژموني انگلیسي ها را در ایران لرزان کرد .سرانجام ملی شدن صنعت نفت منجر به تزلزل و فروپاشی هيمنه ي نظام استبداد و استعمار بريتانيا در کل منطقه شد.

مخالفت های مصدق با انگلیسي ها واکنش وی به تمامی اعمال مستبدانه و استعمار گرایانه انگلیس در ایران بود، که از جمله مهمترین آنها به تعویق انداختن فرآیند مشروطه خواهی بود. مصدق در هنگامه ای که عده ای از سیاست مداران و روشنفکران آن زمان با توجه به شرایط نابه سامان آن دوران ، حضور فردي نظامی چون رضا شاه را در راس قدرت نیاز زمانه می دانستند ، می گفت: (( ما به سردار سپه نیاز داریم اما تا سرداری سپه و نه بیشتر)) و پس از آنکه قدرت چانی زنی وی در حاکمیت افزایش یافت ، با اتخاذ سیاست موازنه منفی به مقابله با سياستهاي استعماري انگلیس در ایران پرداخت.

به اعتقاد دکتر ظریفی مصدق یک غول سیاسی است . تبحر در سیاست ورزی، آشنایی با قوانین بین المللی، منش ملی گرایانه، روحیه دموکراتیک، آزادگی و آزاديخواهي ، عدم نگرانی نسبت به از دست دادن جایگاه و بسیاری ویژگی های مثبت و ازرشمند دیگر ، وی را به یکی از بزرگترین سیاستمداران تاریخ ایران تبدیل کرده است.

وي افزود یکی از نقدهایی که بنظر می رسد بر مصدق وارد است ، روش مصدق در پيشبرد سياست داخلي و بين المللي اش بود که نهايتا منجر به طرح ریزی کودتا شد. تصور مي شود كه شیوه و تاكتيك بازی سیاسی وی در مقابله با قدرتهاي زمان خود يعني انگلیس و آمریکا متناسب با توان دولت ملي ايران طراحي و تنظيم نشده بود. بنظر می رسد مصدق می توانست در ابتدا باب گفتگو و مذاکره با انگلیس ها را ادامه دهد، اما در یک حرکت غیره منتظره او با استعمار پیر قطع رابطه کرد و با این تحلیل که می توان از طریق رایزنی با امریکا که بعد از جنگ قدرت بلامنازع جهان شده بود ، انگلیس را وادار به عقب نشینی کند ، به سمت آمریکایی ها میل پیدا کرد . وليكن از سوی دیگر ، با قدرت گرفتن حزب توده در ایران (که مصدق ابتدا به ساكن از آنها برای امتیاز گرفتن از آمریکا استفاده می کرد) عملا شرایط به سمتي رفت که در زمان آیزنهاور با فشار برادران دالاس و پر رنگ کردن خطر کمونیزم در منطقه ، سیاست امریکا و استعمار پیر همسو شود.از سوي ديگر مجوعه شرايطي كه در داخل كشور پيش مي رود مثل حركتهاي حزب توده و طرفداران سلطنت ، مشكلات اقتصادي ،اختلافات درون جبهه ي ملي و ريزش بخشي از نيروهاي مذهبي موقعيت را براي دولت مصدق سخت تر مي كند.

زمانیکه مصدق متوجه ی وخامت اوضاع می شود به گفتگو با انگلیس تمایل نشان می دهد ، اما در آن زمان عملا کار از کار گذشته و انگلیس ها که منافع کلان شان را در تضاد با تقویت نیروهای ملی در ایران می دیدند ، کودتای 28 مرداد را كه قبلا طرح ریزی کرده بودند ، از طریق سفارت امریکا پیش می برند. 

وی تصریح کرد: امروز قضاوت در خصوص مسایل گذشته بسیار سخت است اما عده ایی از تاریخ دانان اینگونه تفسیر می کنند که شاید اگر مصدق مذاکره و گفتگو را با انگلیسی ها ادامه می داد قبل از آنکه آنها به استراتژی حذف او برسند می توانست به توافقی مرزی الطرفین دست یابد.

ظریفی در پایان بر تضاد نگاه ملی گرایانه مصدق با حکومت و منافع آمریکا و انگلیس و همچنین عدم توجه به ظرفیتهای فرهنگ جامعه ی ایران در آن زمان بعنوان نقاط قابل بررسی و موثر بر سیاست ورزی مصدق اشاره کرده و گفت: از فردای 28 مرداد مقاومت مردم و روشنفکرانی که معتقد بر دخالت در انتخاب سرنوشت خویش بوسیله مجلس شورا بودند ، به حرکت در آمد . مقاومتی که خواستگاهش مشروطه بود و از زمان آغاز هیچ گاه در ایران کاملا متوقف نشده است . هرچند در این مسیر سکته هایی وجود داشت اما انقلاب شکوهمند اسلامی و جنبشهایی چون اصلاحات در امتداد همین خواست مردم بر دخالت و تعیین سرنوشت خویش ، توسط خودشان قرار دارد.