در صنایع تبدیلی و تکمیلی نیاز به رنسانس داریم

شوشان-در ماه های اخیر بحث های زیادی پیرامون کشاورزی استان خوزستان- کمبودها، ظرفیت ها و اجحاف ها در حق این بخش- در گرفت از جمله در بحث انتقال آب از خوزستان و تاثیر آن بر کشاورزی استان، سد گتوند و اراضی پایین دست آن، سد کرخه و مارون و اراضی بالا دست و پایین دست، تالاب های استان، طرح 550 هزار هکتاری و عدم شمول زمین های شمال استان در این طرح و دیگر مسایل مربوط به کشاورزان و دامپروران استان. در خصوص واکاوی این مسایل و مشکلات و بررسی چشم اندازی برای رفع مشکلات این بخش، مصاحبه ای با کیخسرو چنگلوایی رییس جهاد کشاورزی خوزستان انجام شده که در ادامه می خوانید:

با توجه به افزایش میزان بارندگی ها در سال جاری، تاثیر این بارندگی ها را در رشد محصولات کشاورزی استان به ویژه در محصولات استراتژیکی مانند گندم چگونه ارزیابی می کنید؟ مشکلات مربوط به این بخش و راه برون رفت از آن از نظر شما چیست؟

طبق آمار ارائه شده، تا نوزدهم دی ماه سال جاری میزانِ بارندگیِ استان 24 درصد بیش از بلندمدتِ بارندگی ها بوده است. این امر تبعات مثبتی داشته از جمله این که در محصولات کشت شده یا در حال کشت یک سطح سبز یکنواختی داشتیم و هم چنین آب ذخیره یِ پشت سدها نیز افزایش یافت. پیش از بارندگی هیا امسال، ذخیره یِ آبِ پشتِ سدِ مارون 85 میلیون متر مکعب و در مرحله ی بحرانی بود اما اکنون 475 میلیون متر مکعب ذخیره آب دارد و در حال حاضر نگرانی ها نسبت به سال گذشته در حوزه ی مارون و 6 شهرستان بهبهان، امیدیه، رامهرمز، رامشیر، شادگان و ماهشهر کمتر شده است.

در حوزه ی کرخه نیز در ابتدای سال زراعی کمتر از 1.1 میلیارد مکعب ذخیره ی آب داشتیم اما با بارندگی های اخیر و مدیریت صورت گرفته، در حال حاضر حدود 1 میلیارد و 900 میلیون متر مکعب آب ذخیره وجود دارد و مشکل کشاورزان با راه سازیِ آب در این دو حوزه حل شده است.

در کشت تابستانه امسال در کنارِ دیگر محصولاتِ کشاورزی، دو محصول مهم برداشت شد:

1- چغندرقند که برای دومین سال پیاپی در استان کشت شد. سطح زیر کشت این محصول حدود 4.4 هکتار بود و عیار ما به 14.8 درصد رسید. در بحث برداشت این محصول، در حالی که متوسط عملکرد کشوری 42 تن در هکتار است، متوسط عملکرد استان به 68 تن در هکتار رسید. این عملکرد و تولید خوب موجب شد در سال جاری و در ابتدای کشت، 18 هزار هکتار درخواست کشت داشته باشیم اما چون در استان کارخانه قند نداریم و کشاورزان ناچارند با کارخانجات شهرهای کرمانشاه و اصفهان و یاسوج قرارداد ببندند و ظرفیت این کارخانه ها نیز محدود است، علی رغم آمادگی 18 هزار هکتاری برای کشت، تنها توانستیم 5.600 هکتار قرارداد خرید تضمینی ببندیم.

در حال حاضر در راستای حل مشکلات موجود در زمینه ی صنایع تبدیلی-تکمیلی این محصول عزم جدی صورت گرفته از جمله این که راه اندازی کارخانه قند دزفول-شوش پس از 12 سال تعطیلی در حال بازسازی است و تا مهرماه آینده به بهره برداری خواهد رسید. هرچند با ظرفیت یابی هاب صورت گرفته، مشخص شده 45 هزار هکتار امکان کشت چغندر داریم که برای آن به حداقل 12 کارخانه 5 هزار تنی تولید قند نیاز داریم.

2-دیگر محصول استراتژیک تابستانه ذرت است که 40 درصد تولید آن در استان خوزستان انجام می شود. در سال جاری برای نخستین بار در تاریخ کشاورزیِ کشور، محصول ذرت در خوزستان در قالب بورس کالای کشاورزی عرضه شد. این امر موجب شفافیت بازار، قطع دست واسطه ها و بالا رفتن کیفیت محصول در آینده خواهد شد، ضمن این که پرداخت به موقع دو سوم پول به کشاورز، کشت به موقع گندم را در پی داشت.

لازم به ذکر ست که طبق مصوبه ی دولت، دو محصول جو کرمانشاه و ذرت خوزستان در سال جاری در قالب بورس محصولات کشاورزی عرضه شد که که300 تن جو در کرمانشاه و 235 تن ذرت در خوزستان به صورت تضمینی از کشاورزان خریداری شد. در خوزستان حدود 65 درصد پول کشاورزان پرداخت شد در حالی که در استان های دیگر به کشاورزان پرداختی صورت نگرفته است.

در کشت پاییزه ی امسال که شاه کشت محصولات شان گندم است، با احتساب باغات و نیشکر بیش از 1 میلیون هکتار کشت داریم و به لحاظ استراتژیک سال خوبی است زیرا نهاده ها به موقع تهیه شد، همه ی سطوح بیمه شدند، بانک همکاری خوبی داشت و تنها برای خرید ماشین آلات 62 میلیارد تومان وام پرداخت شده است و از همه مهم تر، کل سطح مورد انتظار کشت شده است.

یکی دیگر از محصولات کلیدی که جزو اولویت های وزارت خانه است و برنامه ریزی هایی نیز از سوی دولت صورت گرفته، بحث تولید دانه های روغنی و در راس آن ها کلزاست. در حال حاضر95 درصد روغن خوراکی کشور از خارج وارد می شود اما با کاشت این محصول ضمن جلوگیری از برون رفت بیش4 میلیارد دلار ارز، زمینه ی اشتغال سه میلیون نفر نیز فراهم شود. در سال جاری 14500 هکتار کلزا در استان کشت شد که از این لحاظ خوزستان مقام نخست تولید این محصول را در کشور داراست و پس از آن استان گلستان است که حدود 11 هزار هکتار تولید دارد.

در خصوص محصول گندم نیز خوزستان برای چهارمین سال پیاپی رتبه ی نخست کشور را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که با توجه به شرایطِ بحرانیِ سال 93 که کل اراضی دیم از بین رفت و بیش از40 هزار از اراضی آبی نیز خشک شد، در سال 94 امکان کاهش حداقل 29 درصدی تولید نسبت به سال پیش وجود می داشت اما با مدیریت بهینه توسط کشاورزان و مسئولان، برداشت محصولی برابر با سال پیش داشتیم و از ضرر های احتمالی جلوگیری شد.

در بحث تولید خرما، 42 هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت این محصول است که حدود 31 هزار هکتار مثمر و باقی آن نهال است. در سال جاری حدود 185 هزار تن تولید خرما داشتیم که 65 هزار تن آن خرید توافقی بود. یادآور می شوم خوزستان از نظر تولید خرما در کشور دوم و از نظر صادرات نخست است و بیش از 50 درصد صادرات کشور را تشکیل می دهد.

از مشکلات موجود در این بخش و به عبارتی پاشنه آشیل ما، نبود صنایع تبدیلی، تکمیلی در استان است و در یک کلام باید گفت در صنایع تبدیلی و تکمیلی به خصوص در صنعت خرما نیاز به رنسانس داریم. در حالی که ما برای برای تولید پایدار نیاز به ایجاد صنایع تکمیلی، تناوب در تولید و در نظر گرفتن صادرات محوری داریم، نبود کارخانجات به تناسب تولید محصول و وجود کارگاه های های بسته بندی غیر مدرن از جمله مشکلات اساسی در بخش صنایع تکمیلی خوزستان است.

در زمینه ی طرح 550 هزار هکتاری خوزستان و ایلام، تا کنون چند درصد طرح محقق شده، میزان تعامل وزارت جهاد کشاورزی با سازمان آب و برق و وزارت نیرو برای تامین آب چگونه است؟ و در خصوص حوزه ی شمال خوزستان آیا تجدید نظری صورت خواهد گرفت و چرا احداث شبکه در این شهرستان ها صورت نمی گیرد؟

500 هزار هکتار از اراضی این طرح مربوط به استان خوزستان است که تا کنون برای 238 هزار هکتار فاز نخست آن مجوز آب صادر شده، اما تخصیص آب برای فاز دوم هنوز تصویب نشده است. این در حالی است که طبق تحقیقات صورت گرفته و مستندات تهیه شده، و به دلایلی که ذکر می شود، همه ی 500 هزار هکتار طرح قابلیت تخصیص آب را داراست:

1-همه ی این اراضی پروانه ی بهره برداری آب دارند و سابقه ی 60-70 ساله دارند.

2-در حال حاضر همه ی اراضی زیر کشت هستند، پس آب وجود دارد.

3- در سال گذشته که بحران خشکسالی وجود داشت، تصاویر ماهواره ای وزارت نیرو نشان می دهد این اراضی زیر کشت بوده اند.

4- در برخی مناطقی که وزارت نیرو اعلام کرده آب وجود ندارد، خود وزارت خانه شبکه ی آبرسانی یک و دو اجرا کرده است.

5-در حالی که در حوزه ی هندیجان برای مناطق R₃ و R₄ به دلیل آن چه "نبود آب" می خوانند از دادن آب خودداری می کنند، طرح انتقال 35 مترمکعب بر ثانیه آب برای 40 هزار هکتار از زمین های شهرستان دیلم تصویب می شود.

6-با اجرای شبکه 1 و 2 در 238 هزار هکتار موجود، بیش 1 میلیارد و 200 میلیون متر مکعب آب ذخیره می شود پس امکان کشت و تخصیص آب به باقی زمین ها به وجود می آید.

تاکید می کنم که با توجه به شواهد موجود، نه تنها 500 هزار هکتار، بلکه 800 هزار هکتار از اراضی استان قابلیت تخصیص آب را دارند.

در حال حاضر دو مشکل اساسی موجود در این طرح صدور مجوز فاز دوم و عدم احداث کانال های 1 و 2 توسط وزارت نیرو است و با توجه به این واقعیت که چه مجوز داده شود و چه داده نشود مردم از آب استفاده می کنند، به نظر من، این وزارت نیروست که باید مدعی هدر رفت آب شود و جهاد کشاورزی را وادار به تاسیس شبکه یک و دو کند. در حالی که قضیه عکس است. (تاسیس شبکه 1 و 2 بر عهده وزارت نیرو و درجه 3 (کانال-کانالت-لوله) بر عهده جهاد کشاورزی است)

در خصوص پیشرفت این طرح، بر اساس آخرین گزارشی که موسسه ارائه کرده، در 19 شهرستان70 کارگاه با 10 هزار نفر عوامل اجرایی مشغول به کار هستند و تا کنون احیای 170 هزار هکتار از اراضی به اتمام رسیده است. هر چند که اولویت ما در خوزستان آبیاری تحت فشار و کم فشار است، اما سیستم آبیاری اکثر این اراضی به شکل بتن در جا و کانالت و کم فشار و تنها بخش کوچکی از آن ها آبیاری تحت فشار است.

مسئله ی دیگری که در این میان وجود دارد، عدم شمول 140 هزار از اراضی مستعد شمال خوزستان در این طرح است. با وجود این که شهرستان های شمال استان از لحاظ اقتصادی جزو محروم ترین شهرهای استان هستند و معیشت مردم وابسته به کشاورزی است، نه در زمان احداث سد و نه در زمان اجرای طرح 550 هزار هکتاری سودی نبرده اند و اکنون تلاش ما بر این است تا این اراضی جزو طرح 550 هزار هکتاری قرار گیرند و شبکه 1 و 2 در این مناطق اجرا شود و مجوز تخصیص آب نیز صادر شود.

مطابق طرح 550 هزار هکتاری، موسسه تنها در جاهایی می تواند کار کند که شبکه 1 و 2 احداث شده باشد و هم چنین طبق موافق نامه که طرح را تعریف کرده فعالیت داشته باشد لذا شهرستان های شمال استان شامل این طرح نمی شوند و موسسه نیز امکان فعالیت در این شهرستان ها را ندارد اما تمام سعی ما بر این است که یا اجازه استفاده از اعتبار موجود در این شهرستان ها ممکن شود یا متممی صادر شود که این شهرها را نیز جزو این طرح قرار دهد.

آیا طرح 550 هزار هکتاری در مورد مقرر به اتمام خواهد رسید؟ در خصوص اعتراضات فعالان محیط زیست به زه آب ها و پساب های کشاورزی ناشی از طرح چه نظری دارید؟

اگر وضعیت فاز دوم تخصیص آب مشخص می شد، می توان امید داشت که در موعد مقرر طرح به اتمام برسد و یکی از عوامل احتمالی تاخیر سه ساله همین عدم صدور مجوز آب است. البته زمان دقیق اتمام طرح و میزان تاخیر به رمان تخصیص آب بستگی دارد.

توجه به محیط زیست و مسایل مربوط به آن برای رسیدن به یک توسعه ی پایدار و همه جانبه، ضروری و غیر قابل اجتناب است. این طرح بزرگ مطالعات ارزیابی زیست محیطی دارد و تنها در جاهایی کار می شود که کانال 1 و 2 آبیاری و زهکشی، پیش تر توسط وزارت نیرو احداث شده لذا بحث پساب یا زهکش ها در حوزه ی وزارت نیرو است. از طرف دیگر سازمان آب و برقِ استان به جد مطالعاتِ جامعِ ساماندهیِ زه آب های استان را در دستور کار قرار داده و در حال حاضر، از 7 شرکت کشت و صنعت موجود، 6 شرکت کارخانه ی تصفیه زه آب احداث کرده اند و بخشی از زه آب آن ها وارد هورالعظیم و بخشی نیز به سوی تالاب شادگان می شود و وارد رودخانه و اراضی نمی شود. ضمن این که EC زه آب شعبیه نیز در حدی است که مشکل زا نیست.

با توجه به این که در حال حاضر در جهان صنعت شور ورزی یک صنعت پیشرفته و درآمد زاست، معتقدم باید مطالعات ویژه برای چگونگی استفاده ی مجدد از این پساب ها صورت بگیرد، این زه آب ها مدیریت شوند و مانند دیگر نقاط جهان از آن استفاده کرد. ما معادل 2.2 میلیارد متر مکعب پس آب داریم که اگر سرمایه گذار در این زمینه وارد شود، هم سود کلانی نصیب کشور می شود و هم آب برای اراضی ذخیره می شود و می توان اراضی جدید را زیر کشت برد.

آخرین وضعیت سد گتوند و پژوهش های علاج بخشی در خصوص این سد به چه صورت است؟

هر چند پیش تر صحبت در خصوص سد گتوند جزو خط قرمزها بود، اما اکنون همه پذیرفته اند این سد مشکل دارد و باید علاج بخشی شود لذا در سطح ملی یک کارگروه علاج بخشی تشکیل شده و دانشگاه تهران مطالعاتی انجام داده و پیشنهاداتی داده که تاکنون هیچ یک توسط ما مورد قبول واقع نشده است. از جمله:

1-مدیریت مخزن: آب شور پایین و آب شور بالا به یک نسبت هم زمان رها شود تا آب تعدیل شده خارج شود.

2-آب شور تحتانی با لوله به 35 کیلومتری شرق سد انتقال داده شود.

3-تخلیه ی سریع(فلشینگ): در چند دوره دریچه ها باز شود تا آب شور رها شود.

4-آب با لوله به خلیج فارس منتقل شود که برآورد هزینه ی آن 1260 میلیارد تومان بود.

5-سد برچیده شود.

در این سناریو، اولویت مشاوران، مدیریت مخزن بود که در حال حاضر نیز اعمال می شود و ما نیز به شدت مخالف آن هستیم زیرا با توجه به این که 9.5 میلیون تن نمک در مخزن هست و سالیانه 3.5 میلیون تن به آن اضافه می شود، با روش مدیریت مخزن به تنهایی نمی توان سالانه 1.3 میلیون تن نمک را خارج کرد زیرا به ازای این مقدار خروج نمک، 7 میلیارد مکعب آب نیاز دارد و با توجه به کم آبی های موجود، میسر نیست.

سناریوی دوم تخلیه ی آب شور در1100 هکتار از اراضی ملی بود اما به دلیل این که مقدار زمین جوابگو نیست و مجوز محیط زیست هم ندارد و بر منابع آب زیرزمینی نیز اثرات منفی دارد و احتمالا درآینده کانون ریزگرد نمکی می شد، این پیشنهاد هم رد شد.

سناریوی سوم نیز به دلیل اثرات جانبی منفی و چهارم به دلیل هزینه ی زیاد تایید نشد.

در نهایت این که تحقیقات در این زمینه هنوز در حال انجام است و هیچ سناریویی تایید نشده و جمع بندی کلی این بوده که وزارت نیرو و مشاور هیچ گزینه ای را بدون تایید وزارت خانه های جهاد، نیرو و سازمان های محیط زیست و مدیریت سازمان مدیریت و برنامه ریزی نمی تواند عملی کند.

ما مصّر هستیم که در کنار تعیین بهترین سناریو، ساماندهی کارون در بحث لایروبی، فاضلاب صنعتی و پساب کشاورزی نیز مد نظر قرار داده شود، در همین راستا با تلاش های استاندار مقتدایی 8 هزار میلیارد تومان ردیف بودجه برای ساماندهی و احیای کارون اختصاص یافت.

 در خصوص راه اندازی شرکت شهرک های کشاورزی و هدف از تشکیل آن ها توضیح دهید.

این شرکت جزو شرکت های وابسته به وزارت خانه است که در خوزستان مدیر شعبه دارد و با توجه به تفاهم نامه ای که بین استانداری و شهرک های کشاورزی منعقد شده، 70 درصد هزینه توسط استانداری و30 درصد توسط شرکت شهرک های کشاورزی تامین خواهد شد. در این شهرک ها دسته بندی، صنایع فرآوری، تکمیلی و تبدیلی در خصوص شیلات، پروار بندی و گلخانه ها و با دید صادرات محوری صورت خواهد گرفت. مطالعات در این زمینه در حال انجام است و تا کنون 15 مکان در استان با هر کدام 4 نقطه جغرافیایی و در مجموع 60 نقطه ی جغرافیایی شناسایی شده؛ 3 نقطه در اهواز، دزفول، شوشتر مطالعات توسط شرکت شهرک های کشاورزی کشور در حال اتمام است و در سه مورد در شهرهای حمیدیه و شوش مطالعات انجام خواهد شد و زیرساخت ها صورت خواهد گرفت و در قالب قرارداد اجاره به افراد واگذار خواهد شد.