دلایل اصلی وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل ها و مراتع کشور

در سال جدید کم تر هفته ای بوده است که خبری از آتش سوزی های گسترده در جنگل ها، مراتع و مناطق حفاظت شده کشور گزارش نشود. این موضوع نه محدود به مکان و نه محدود به زمان مشخصی است. نکته ای که می توان متذکر شد این است که اگر شرایط بخواهد بر این اساس پیش برود فردا و فرداها نیز باید منتظر آتش سوزی های ادامه دار در اراضی ملی کشور باشیم.

به گزارش «تابناک» روز جمعه 15 مرداد یک آتش سوزی در تالاب هامون استان سیستان و بلوچستان و شنبه 16 مرداد نیز در شهرستان نهاوند همدان یک آتش سوزی در اراضی ملی مخابره شد. روزها و هفته های پیش نیز اوضاع به همین منوال بود و در استان هایی نظیر لرستان، ایلام، اصفهان، کرمانشاه و... اخباری از آتش سوزی های گسترده گزارش شد.

در همین راستا تلاش شد تا در گفت و گویی با «سرهنگ قاسم سبزعلی» فرمانده یگان محافظتی سازمان جنگل‌ها و مراتع در مورد چرایی این آتش سوزی ها و مشکلات مورد بررسی قرار گیرد.

از جمله انتقادهایی که در مورد چرایی این آتش سوزی ها وجود دارد، کاهش راندمان و عملکرد نظارتی دستگاه‌های مرتبط با جنگل‌ها و مراتع و مناطق حیات ‌وحش کشور، موضوع ناهماهنگی و موازی کاری در بین دستگاه‌های مختلف دولتی نظیر سازمان حفاظت محیط‌ زیست و سازمان مراتع و جنگل‌ها و ضعف در امکانات اطفاء حریق است.

در رابطه با انتقادات مطرح شده از سوی کارشناسان به ویژه موضوع موضوع ناهماهنگی و موازی کاری در بین دستگاه‌های مختلف دولتی نظیر سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان مراتع و جنگل‌ها « قاسم سبزعلی» گفت: « محدوده‌های تحت حفاظت محیط‌ زیست کاملاً مشخص است و مدیریت مناطق دارای حیات‌وحش با ایشان است. آن بخش از اراضی که حیات‌وحش ندارد در حیطه حفاظتی سازمان جنگل‌ها و مراتع قرار می‌گیرد و لذا اینجا موازی کاری وجود ندارد و من این را قبول ندارم.»

فرمانده یگان محافظتی سازمان جنگل ها و مراتع، در رابطه با آتش‌سوزی در تالاب هامون و نبود متولی و مقام پاسخگوی مشخص برای آن به‌عنوان گواهی بر مدعای کارشناسان مبنی موازی کاری و ناهماهنگی ادامه داد: « در مورد تالاب هامون موضوع به این صورت است که قسمتی از اراضی آنجا تحت کنترل سازمان حفاظت محیط‌ زیست و حاشیه آن تحت کنترل سازمان جنگل‌ها و مراتع است و لذا تفکیک وظایف کاملاً انجام شده است. البته تا حدودی با حرف شما موافق هستم و ما در مدیریت کلان و کشوری یک سری مشکلات داریم که باید در سطح مقامات ارشد کشوری بررسی شوند. نیاز است تا اقدامات دستگاه‌های مختلف منسجم‌تر، هماهنگ‌تر و همگام‌تر شود. در حال حاضر ما در محدوده‌هایی که تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست است دخالتی نداریم و آن‌ها نیز در محدوده‌های تحت کنترل ما دخالتی نمی‌کنند ولی شاید در مواقع حساس به هم کمک کنیم.»

این مقام مسئول در سازمان جنگل ها و مراتع در مورد ضعف نظارتی سازمان که برخی کارشناسان آن را به‌عنوان یکی از دلایل اصلی بروز آتش‌سوزی‌ها می‌دانند، افزود: « قبول دارم که ما در زمینه نیروی انسانی ضعیف هسیتم. واقعیت این است که وضعیت اعتباری و تجهیزاتی سازمان بسیار پایین است و تعداد نیروهای محافظتی ما کم است و اصلاً با نیازهای موجود تطابق ندارد.»

سبزعلی در مورد آمار دقیق نیروهای انسانی و دیگر مشکلات این یگان ادامه داد: «به‌صورت دقیق اگر بخواهم به شما بگویم، ما از نظر نیروی محافظتی، از وضعیت نرمال جهانی خیلی عقب هستیم. با توجه به اینکه 135 میلیون هکتار وسعت سرزمینی اراضی ملی یعنی 9 درصد کل مساحت کشور تحت نظارت سازمان مراتع و جنگل‌ها است، بااین‌حال ما حدوداً 3000 نیروی حفاظتی کم داریم تا به سطح نرمال جهانی برسیم. بااینکه نیروهای محافظتی ازنظر تعداد آمار پایینی هستند ولی همین تعداد نیز از نظر حقوق و مزایا دچار مشکل هستند.

در مجموع باید به شما بگویم در بحث مدیریتی و نظارتی اساسی‌ترین مشکل ما ساختاری و تشکیلاتی است. برای مثال مجموعه یگان حفاظتی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور که تحت مدیریت بنده است، فاقد ساختار تشکیلاتی مشخص است.»

نقد دیگر وارده به سازمان جنگل‌ها و مراتع، عملکرد ضعیف این سازمان هنگام اقدام برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها است. مقوله‌ای که جدا از بحث پیشگیری است و در حوزه درمان قرار دارد. «سرهنگ قاسم سبز علی» با قبول تلویحی این ضعف افزود: « ببینید ما تا حدودی سعی کردیم این مشکل را بر طرف کنیم. امسال با وزارت دفاع و نیروهای مسلح عقد قرارداد همکاری داشتم که بتونیم از امکانات پرنده آن‌ها مانند بالگرد خصوصاً در مناطق زاگرسی کشور استفاده کنیم. در حال حاضر شرایط فراهم است تا بالگردها در هنگام حریق در مکان آتش گرفته حاضر شوند. چرا که ما در سال جاری با کمک سازمان‌های مانند ارتش جمهوری اسلامی ایران در 14 نقطه از کشور استقرار دائمی بالگرد را ایجاد کردیم.

ما از نظر تجهیزات و اعتبارات شدیداً دچار مشکل هستیم. به همین خاطر هدف‌گذاری ما بهره‌گیری از کمک سازمان‌های مردم نهاد، انجمن‌های صنفی، نیروی مردمی بسیج، دهیاری‌ها، شوراهای اسلامی و... است تا با کمک همه‌جانبه آن‌ها مشکلات را سامان‌دهی و حل کنیم.»

همچنین در مورد آمار و حجم آتش‌سوزی‌های صورت گرفته در جنگل‌ها و مراتع کشور در مقایسه با سال‌های گذشته فرمانده یگان محافظتی سازمان جنگل ها و مراتع گفت: « برخلاف نظر شما که معتقدید آتش‌سوزی‌های امسال زیاد است، ارقام به ما می‌گوید این آمار نسبت به سال گذشته هم در سطح و هم در فقره 40 درصد کاهش داشته است.»

این مقام مسئول در بخش دیگری از سخنان خود در مورد مشکلات موجود و اقدامات انجام‌شده اضافه کرد: «ما در سال گذشته 30 هزار قلم تجهیزات انفرادی مانند کلاً، کفش و لباس آتش‌نشانی دادیم. در سال جدید هم چند میلیارد تجهیزات خریداری کردیم و به واحدهای مختلف ارسال کردیم ولی ما می‌گوییم این‌ها کفایت نمی‌کند. ما باید ناوگان و نیروی متخصص اطفاء حریق داشته باشیم.»

فرمانده یگان محافظتی سازمان جنگل‌ها و مراتع در مورد ادعای برخی کارشناسان محلی در مورد نگاه سلیقه‌ای و بی‌عدالتی در توزیع عادلانه امکانات این سازمان بیان داشت: «بحث بی‌عدالتی اصلاً مطرح نیست. بضاعت و مقدورات ما از قبیل تجهیزات و اعتبارات ما بر اساس توپوگرافی، منابع و شرایط طبیعی مناطق تقسیم می‌شود. ما نمی‌توانیم بودجه استان گیلان با آن همه جنگل و استان سیستان و بلوچستان را که پوشش گیاهی کمی دارد، یکسان در نظر بگیریم.»

سبز علی در مورد اخبار و گزارش های رسانه ای شده در مورد حجم آتش سوزی های سال جاری کشور ادامه داد: «در مورد آتش‌سوزی در تالاب هامون قطعاً اغراق می‌کنند و واقعیت با آن چیزی که می‌گویند، فاصله دارد. برای مثال برخی مواقع رسانه‌ها و افراد می‌گویند در یک منطقه 500 هکتار آتش‌سوزی شده است ولی وقتی کارشناسان ما به محل اعزام می‌شوند، مشخص می‌شود که در منطقه مورداشاره نهایتاً 20 هکتار آتش‌سوزی رخ‌داده است.»

فرمانده یگان محافظتی سازمان جنگل‌ها و مراتع در بخش دیگری از سخنان خود و در رابطه با تخلفات و فعالیت‌های غیرقانونی در حوزه مراتع و جنگل‌های کشور گفت: «چرای بی‌رویه، چرای مازاد بر ظرفیت، قاچاق چوب و... از جمله تخلفاتی است که پیگیری آنها زیر نظر سازمان ما است. من قبول دارم که تخلف در سطح کشور اتفاق می افتاد و این قابل کتمان نیست. در تمامی استان های کشور چرای غیر قانونی و چرای مازاد بر ظرفیت وجود دارد و ما تلاش می کنیم این افراد شناسایی شوند و به مراجع قضایی معرفی شوند. در همین رابطه تعداد زیادی پرونده قضایی وجود دارد و این گونه اقدامات قابل اغماض نیست.»

سبزعلی در پایان افزود: «کد تماس 1504 در سراسر کشور آماده دریافت اطلاعات مردمی در مورد فعالیت های غیر قانونی نظیر قاچاق، چرای غیر قانونی دام و چرای مازاد بر ظرفیت است و این شکایت ها به صورت جدی مورد پیگیری قرار خواهد گرفت.»

بر اساس آنچه آمد می توان گفت موارد و انتقاداتی نظیر موازی کاری، ناهماهنگی، کمیت و کیفیت نامطلوب نیروهای محافظتی، ضعف در ساختار تشکیلاتی_سازمانی، ضعف در تجهیزات، اعتبارات پایین، حقوق و مزایای پایین نیروهای محافظتی و بسیاری موارد دیگر همچنان به عنوان انتقادات جدی در مورد عملکرد سازمان جنگل ها و مراتع مطرح است.

انتقاداتی با کمی تغییر در مورد سازمان حفاظت محیط زیست نیز می تواند قابل طرح باشد. سئوال این است که نیروی کم انسانی آن هم با حقوق و مزایای و امکانات لجستیکی ناچیز چگونه می تواند در رابطه با حفاظت از مراتع و جنگل‌ها و حیات‌وحش ایران که سرمایه‌های ارزشمند حال و آینده کشور است به‌خوبی عمل کنند؟