استان خوزستان با گویش ها، آیین ها و خرده فرهنگ های گوناگون تیراژه (رنگین کمان) اقوام است و وجود قوم هائی چون عرب، بختیاری، لر، شوشتری، دزفولی ،بهبهانی ، ترک قشقایی و دیگر اقوام از دیر باز تا کنون موید این موضوع است.

خوزستان با داشتن تاریخی کهن از دیرباز سکونت گاه اقوام و طوایف زیادی بوده است به همین دلیل تاریخ شناسان و تاریخ پژوهان این مساله را دلیلی بر تنوع قومی این استان می دانند.

البته بسیاری دیگر نیز صنعتی شدن استان خوزستان و وجود صنایع نفت، پتروشیمی، فولاد و... را یکی از عوامل ورود اقوام جدید به استان برشمرده اند.

به هر روی عوامل زیادی دست به دست هم داده اند تا خوزستان از نظر خرده فرهنگ ها، یکی از استانها با بیشترین فرهنگهای قومی شناخته شود. براساس تحقیقات جامعه شناسان بومیان خوزستان، مردم بومی فارس زبان شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هندیجان، رامشیر (رام اردشیر)، زیدون، سربندر (قنواتی) و شادگان (قنواتی) از بازماندگان مردم شهرنشین خوزستان باستان هستند و هر کدام گویش مخصوص به خود را دارند که تا حدودی با هم متفاو ت اند.

در این میان دو قوم بختیاری و عرب بیشترین جمعیت را در این استان به خود اختصاص داده اند. بختیاری ها از هزاره های دور در خوزستان و عراق (تا سده های اولیه اسلامی) حضور داشته اند. شهرهای اهواز، آبادان، ایذه، مسجد سلیمان، هفتکل، باغملک، اندیکا، لالی، سالند (سردشت دزفول)، صفی آباد، قلعه خواجه، دهدز و... به صورت اصلی و سایر شهرهای خوزستان نیز جمعیت قابل توجهی از آن ها را در خود جای داده اند.

در مورد طوایف عرب خوزستان نیز وضع چنین است با این تفاوت که تا پیش از جنگ ایران و عراق عمده تمرکز جمعیتی عرب های خوزستان در شهرهای شادگان، سوسنگرد، هویزه ،خرمشهر ، آبادان و روستاهای جنوب غربی خوزستان بود اما پس از شروع جنگ جنگ زدگان عرب بیشتر در شهرک های اطراف شهرهای امیدیه، ماهشهر و اهواز سکنی یافتند.

اما نکته بسیار مهمی که در پس تنوع قومی خوزستان خود را آشکار می سازد و از دیرباز در بسیاری از مقالات، کتاب ها، سایت ها و روزنامه ها درباره آن بحث و گفت وگو می شود نگاه به اقوام از زاویه فرصت است.

***تنوع قومی خوزستان از کجا ناشی می شود؟

دکتر عباس امام، خوزستان شناس، در این باره می گوید: بر خلاف این که بعضی تصور می کنند تنوع قومی در خوزستان به خاطر تغییر و تحولات صنعتی دهه های اخیر به وجود آمده، باید گفت تنوع قومی در استان خوزستان ریشه تاریخی دارد و چیز جدیدی نیست.

وی بیان کرد: از دوره های بسیار قدیمی مانند دوران ساسانیان اقوام مختلف مثل قوم های عرب، لر، شوشتری ، بهبهانی ، قشقایی و دیگر اقوام در خوزستان وجود داشته اند.

امام افزود: همه این اقوام از گذشته در خوزستان و در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش آفرینی کرده اند.

وی خاطرنشان کرد: در دوره معاصر و با پیدایش نفت در استان خوزستان اقوام دیگری از استان های دیگر کشور به استان خوزستان وارد شدند که اتفاقا این اقوام مهاجر، نقش بسیار مثبتی در رشد و توسعه استان خوزستان داشته اند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: زمانی که راه آهن یا صنعت نفت در استان راه اندازی شد در خوزستان نیروی متخصص به اندازه کافی وجود نداشت و نیروهای متخصص از استان های دیگر مانند فارس ،اصفهان ، مرکزی ،بوشهر که از دانش و مهارت های فنی در این زمینه ها برخوردار بودند وارد استان شدند و نقش موثری ایفا کردند و اکنون نیز نوادگان آن ها در این استان باقی مانده اند.

وی افزود: در زمینه رشد و گسترش آموزش و پرورش،شبکه عمومی بهداشت و درمان ، آموزش عالی، ورزش و هنر استان ما نیز به همین شکل بوده است.

امام با تاکید بر این که تکثر قومی و تفاوت های میان اقوام موجب واگرایی نمی شود گفت: در شهر هایی مانند دزفول ، آبادان ، اهواز ، ماهشهر ، خرمشهر، اندیمشک ، مسجدسلیمان ، آغاجری ، بهبهان ،شوش تنوع قومی براحتی قابل مشاهده است و این در حالی است که مثلا دزفولی ها اصالتا یا بختیاری هستند یا عرب تبار و لر تبار زیرا دزفول شهری است که از قرن های گذشته در اطراف آن اقوام مختلف زندگی می کرده اند.

وی اظهار کرد: همین وضعیت در مورد سایر شهرهای استان نیز صادق است و خوشبختانه تا کنون نیز پس از قرن ها زندگی مسالمت آمیز مشکلی معنا دار بین آنها به وجود نیامده است.

این استاد دانشگاه یادآوری کرد: تنوع قومی همه جای جهان وجود دارد و وجود تنوع و تکثر قومی در سطح جهانی در هر کشوری به عنوان نقطه مثبت آن تلقی می شود به گونه ای که امروزه در همه جای جهان صبحت از تنوع فرهنگی و چند فرهنگی است.

وی اضافه کرد: نمونه بسیار بارز این پدیده ، در ایالات متحده آمریکا است و در اروپا نیز اکثر کشورهای اروپایی از اقوام و ملیت های مختلف تشکیل شده اند.

امام در عین حال با بیان این که تنوع قومی باعث ایجاد مشکلاتی هم می شود تصریح کرد: آن چه که موجب خطرناک شدن تنوع قومی می شود عدم توسعه لازم در کشور است.

وی گفت: اگر برنامه های دولت به صورت واقعی اجرا شود و توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی متعادلی صورت گیرد تنوع قومیتی هیچ مشکلی را ایجاد نمی کند.

***تنوع قومی با حق مساوی تبدیل به فرصت می شود

عبدالنبی قیم، محقق خوزستانی اظهار کرد: تنوع قومی در استان خوزستان عمدتا به دلیل صنعتی شدن این استان گسترده تر شده است که پس از کشف نفت، سیل مهاجرت از شهرهای دیگر به این استان زیاد شد و حتی از شهرهای جنوبی و عراق نیز مهاجرانی به استان خوزستان وارد شدند.

او با بیان این که عمدتا شهرها به خاطر موقعیت اقتصادی باعث جذب افراد مهاجر می شوند توضیح داد: در دهه 50 صنایعی به استان آمدند که موجب شد تعداد زیادی مهاجر از استانهایی مانند اصفهان، چهارمحال و بختیاری و دیگر استانها به خوزستان مهاجرت کنند.

این نویسنده تاکید کرد: ما باید به این تنوع قومی به چشم یک فرصت نگاه کنیم البته، این تنوع می تواند تهدید نیز باشد اما همه چیز بستگی به نوع نگاه و برخورد ما با این پدیده دارد.

وی گفت: اگر حقوق شهروندی را رعایت کنیم و برای همه حق مساوی در همه مسایل مانند کار، مسکن، آزادی بیان و غیره قائل شویم مطمئنا تنوع قومی فرصت خواهد بود.

قیم ادامه داد: به عنوان مثال، نگاه مثبت به مردم عرب خطه خوزستان موجب پیوند هرچه بیشتر اقوام استان می شود ، و به این ترتیب از لحاظ بعد فرهنگی جوانان ما می توانند بهتر با جوانان فرهیخته کشورهای عربی ارتباط داشته باشند.

وی گفت: به عنوان مثال آثار فارسی ما را به زبانهای عربی ترجمه و نویسندگان ما را به جهان عرب معرفی می کنند و عکس آن نیز می تواند اتفاق بیفتد.

وی یادآوری کرد: خوزستان قبل از صنعتی شدن نیز تنوع قومی داشته است اما به اندازه امروز نبوده است به طوری که شهرهای آبادان، خرمشهر، اهواز و دیگر شهرهای استان از لحاظ قومیتی یک دست بودند و یا شهرهای شوشتر، دزفول یا رامهرمز نیز مهاجران کمتری داشتند. وی گفت: بعد از کشف نفت در استان خوزستان در شهری مانند آبادان نه تنها از کشورهای عربی مهاجر داشتیم بلکه بعد از جنگ جهانی اول مهاجرانی از کشورهای هند، پاکستان و مسلمانان برمه به آبادان آمدند.

فرصت فوق العاده ای به نام تنوع قومی

اکبر ظریفی، استاد دانشگاه، هم گفت: به واسطه این که استان خوزستان منطقه ای تاریخی است و از قدیمیترین مکانهای سکونت در آسیا و خاورمیانه و به تبع آن ایران است و از آن جایی که در گذشته ساختار زندگی بر مبنای زندگی اقوام شکل گرفته بود بنابراین این منطقه دارای این ویژگی است که محل زندگی اقوامی بوده که تا به امروز هم رگه های زندگی بومی را حفظ کرده ‍ اند.

او افزود: تنوع قومی همانند دیگر شاخصهای تأثیرگذار در فرهنگ هم می تواند یک فرصت فوق العاده باشد و هم استثناء و هم می تواند آسیب زا به شمار برود.

وی گفت:اگر از تواناییهای قومی مانند همگرایی قومی درونی، یکپارچگی رفتار اجتماعی و دیگر عوامل در جهت همگرائی های تأثیرگذار در رفتار جامعه استفاده شود جامعه ای تقویت شده و پیشرو خواهیم داشت ولی اگر از این نیروها و تواناییهای نام برده در این زمینه استفاده نشود مانعی برای تقویت همگرایی جامعه خواهد شد که در ادامه مسیر باعث خنثی کردن نیروهای تأثیرگذار دیگر در تحرکات اجتماعی خواهد بود.

این استاد دانشگاه با بیان این که در استان خوزستان جمعیت های قومی که بتوان آن ها را با شاخصهای مطرح شده قومی نام برد تنها دو قومیت برجسته یعنی قوم بختیاری و قوم عرب هستند تصریح کرد: ممکن است که از اقوام دیگر در استان نشانه هایی داشته باشیم ولی چون از نظر کمی و کیفی و رفتار قومی در استان بارز نیستند بنابراین در مقایسه با این دو قوم هم تراز آن ها نیستند.

او با اشاره به وضعیت صنعت در ایجاد تنوع قومی گفت: ورود صنعت ساختار زندگی قومی را دچار چالش جدی می کند زیرا مقوله صنعت ساختاری مجزای از زندگی قومی دارد بنابراین ، چون از دیرباز صنعت روند زندگی ما را احاطه کرده هر چه که جلوتر آمده ساختار زندگی قومی را به هم ریخته است

ظریفی بیان کرد: ورود صنعت رفتار قومی و قومیت گرایی را به اندازه ساختار قومی با چالش روبه رو نمی کند. یعنی ممکن است در صنعتی ترین بخش اجتماع ما با رفتار قومی یا قومیتگرایی مواجه باشیم اما ساختار قومی وجود نداشته باشد.

استان خوزستان با جمعیتی بالغ بر پنج میلیون نفر یکی از استانهای مهم نفتی و صنعتی است که در جنوب غربی ایران قرار گرفته است.

عاطفه جوادی/ ایرنا

برچسب ها: تنوع قومی ، خوزستان

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه