سینمای دفاع مقدس راه خودش را پیدا نکرد

شوشان / پدرام طاهری:  نخستین روزهای خردادماه سال 1389 مصادف با سالروز آزاد سازی خرمشهر بود ، از مدت ها قبل در تقویم کاریم بنا داشتم صفحه ای را به سوژه جنگ 8 ساله تحمیلی اختصاص دهم. جنگ ویرانگری که به تعبیری با عنوان دفاع مقدس رویداد مهمی در تاریخ ایران محسوب می شود و اعتقاد برخی صاحب نظران پیامدهای مثبت همگرایی اجتماعی، همبستگی و همدلی یک ملت تاریخی را به همراه داشت، جنگی که رزمندگان مبارز آن مدعی بودند برای مرز و جغرافیا نه بلکه برای باورهایشان می جنگیدند. 

حالا سالها از آن رویداد می گذشت و هنرمندانی که جریان سینمایی دفاع مقدس را بوجود آورده بودند تلاش می کردند مفاهیم و فلسفه دفاع مقدس ملت شان را به زبان قابل درک به نسل جدید کشور و جهانیان انتقال دهند . حسن جوهرچی بازیگر مطرح سینما و تلویزیون برای یک گفتگو و بیان پرسش ها و دغدغه هایم یافتم .

او سالها در عرصه تلویزیون و سینمای دفاع مقدس فعالیت داشت و جایزه بهترین بازیگر را از پنجمین جشنواره فیلم دفاع مقدس دریافت نمود این گفتگو در آموزشگاه سینمایی نمای نزدیک اهواز صورت گرفت.

گفتگویی که پس از 7 سال و پس از درگذشت ناگهانی وی دوباره تصمیم گرفتم بازخوانی و منتشر شود و در مباحث مطرح شده برخی نام هایی که زنده یاد حسن جوهرچی به شرایط کاری و شغلی آنها اشاره کرده است ممکن است با توجه مقتضیات زمان تغییر کرده باشد.

بله همانطور که اشاره کردید این همگرایی چشمگیر بوده به ویژه پس از انقلاب، ببینید خیلی پیچیدش نکنید. موقع جنگ همه بودند خب هنرمندان هم بودند هنرمندان به طور اخص  جامعه سینمایی ایران هم حضور فعال داشتند ما همین الان که خدمت شما هستیم بازیگرانی داریم که از آن دوره زخم به یادگار دارند. ما رضا ایرانمنش را داریم که هنوز هم که هنوزه شیمیایی است و هنوز هم تحت درمان و خیلی هم برای سینمای جنگ کار کرده یا خیلی های دیگه، رسول ملاقلی پور، ابراهیم حاتمی کیا، مجتبی راعی همین آقای جواد شمقدری که الان معاونت امور سینمایی وزارت ارشاد ، آقای جمال شورجه، آقای فرج سلحشور، خیلی ها خیلی ها حالا من نمیدونم. مثلاً یک به یک این آدم ها خط مقدم جبهه بودند یا نبودند، ولی به هر صورت همشون یک جورایی درگیر جنگ بودند. توجه دارید که عکاس هامون فیلم بردارامون خدا رحمت کنه شهید آیت را که یکی از بهترین فیلمبرداران جنگ بود در همان دوران جنگ شهید شد محمد حسین لطیفی، احمد میرعلایی، مدیر بنیاد فارابی، خیلی ها، خیلی ها این ها در دوره جنگ بسیجی بودند هم جنگیدند هم پس از دوره دفاع مقدس برای سینمای دفاع مقدس خیلی ها کار کردند منتهی این ها کارایی که برای سینمای دفاع مقدس کردند کارهای خیلی خوبی بوده، نمیدونم کارهای بدی بوده نمیدونم در حد خودشون تلاششون رو کردند شما گفتید هنرمندان چقد در بعد هنری در جریان دفاع مقدس نقش داشتند در حد خودشان نقش داشتند. 

ساحل نخل های سوخته که جواد شمقدری ساخته یکی از بهترین فیلم های مستند جنگ ماست. توجه می کنید حالا عرض می کنم این که من بگم کدومشون چقد کار کردند اون یکی کمتر کار کرده این یکی بیشتر و بهتر کار کرده اینو نمیدونم و آماری در این زمینه ندارم اما همشون بودند و حضور داشتند اما این اسامی که من گفتم دلیل بر این نیست که دیگران نبودند. نمونه دیگر سید جواد هاشمی اینها آدم هایی بودند که جنگ را درک کردند و، دیدند و لحظه های فلان عملیات بودند توجه می کنید همه هم به شکل بسیجی بودند هیچ کدمشون نرفتن بگن ما رفتیم جنگ که حالا یک اتفاقی در جنگ بیافتد تک تک بودند هرکی برای خودش بود یکی از خراسان بود، یکی از آذربایجان بود، یکی از اصهفان بود، یکی از شیراز بود، همه تک تک رفتند از جمله خود من. 

رفتیم یک فضایی را درک کردیم و آمدیم پس از سال 67 که جنگ تمام شد آن وقت تک تک ما دونه دونه، این ور، اون ور همدیگر را پیدا کردیم  تشکل هایی ایجاد شد فیلم های جنگی ساخته شد، عرض کردم اصلا نمی خواهم از فیلم های ابتدایی سینمای دفاع مقدس دفاع کنم نه خیلی اشکال و ایراد داشته من خودم هم در چند فیلم بازی کردم اشکال و ایراد هم داشته، اما اینجوری نبوده که بچه ها بشینند و بگویند خب جنگ که تمام شد بیایم فیلم های ملودرام بسازیم، نه همشون هم فیلم هایی ساختند، آثاری ساختند که مربوط بود به دفاع مقدس . 

اجازه بدهید آمارش را من ندهم آمارش را تاریخ سینمای ما می دهد

ببینید این کار منه و من باید هر کاری که به من پیشنهاد می دهند بتوانم بازی کنم ولی واقعیتش اینه که کار کردن در عرصه سینمای دفاع مقدس کار راحتی نیست و بسیار بسیار کار مشکلی است و هر کس نمی تواند این کار را با دقت انجام بدهد. من از پنجمین جشنواره فیلم دفاع مقدس جایزه بهترین بازیگری را دارم عرض می کنم که به هر صورت ما بازیگریم و وقتی مارو دعوت می کنند که یک پروژه ی تلویزیونی و یا سینمایی را بازی کنیم، یه قدری به کش و قوس های نقش توجه می کنیم یه قدری به بالا و پایین هایی که نقش داره، یه قدری به چالش هایی که نقش داره توجه می کنیم. حالا اگر این نقش بسیجی بود یا نقش فرمانده گردان بود، من این نکته را یادآور شوم ما موقعی که فیلم های دفاع مقدس را بازی می کردیم لااقل زمانی که خود من بازی می کردم اصلا ما چیزی به عنوان شهرک سینمایی دفاع مقدس نداشتیم، یعنی اگر ما فضای شلمچه را می خواستیم باید می رفتیم خود شلمچه.

اگر آبادان می خواستیم باید می رفتیم خود آنجا، اگر مثلاً اروند را می خواستیم باید می رفتیم خود اروند و ما این کارو کردیم. توجه کنید اون موقع که فیلم دفاع مقدس به ما پیشنهاد شد و ما تصمیم گرفتیم بازی کنیم اون موقع مثل الان نبود الان شما یک کانکس توی شهرک دفاع مقدس میذارن براتون همین زیر گوش تهران خنکه توش هم کولر داره بعد هم خیلی همه چی خوب و راحت بعد هم میگن فلان پلان رو بازی کن و بعد هم میگن آقای حسن جوهرچی خسته نباشی بیا برو اینجا استراحت کن نه، من موقعی که بازی می کردم در همین خوزستان_ آبادان_ نهر احد جاده خسرو آباد در دمای 58 درجه فیلم جنگی بازی کردیم اونم تیر و مرداد و شهریور سال 71 کی به من میگه که آقا بیا برو تو این گرما فیلم بازی کن پس من حسن جوهرچی یک اعتقادی دارم یک علاقه ای دارم یک توفیقی به من داده شده که این کار را انجام بدهم.

ببینید جنگ جهانی دوم بین آلمان و متحدینش ایتالیا و متحد دیگرش ژاپن از یک طرف و آن طرف هم همه اروپا از جمله انگلیس ، فرانسه، اتریش، هلند و ... اتفاق افتاد و ژاپن که اون موقع اون سر دنیا بود و اون طرف آلمان بود و ایتالیا و از طرف دیگر فرانسه و هلند و دیگر کشورها و بعد این خیلی جالبه تاریخ جنگ را بررسی کنید با درگیر شدن آمریکای ها وزنه جنگ به نفع متفقین برعکس شد یعنی آلمان ها که خیلی قوی بودند یک دفعه ضعیف شدند، چرا ؟ 

بخاطر اینکه آمریکایی ها آمدند چون از نظر فاصله اون سر دنیا بودند و به دلیل بعد مسافت هواپیماهای آلمانی به آنجا نمی رسیدند ژاپنی ها هم همینطور، ایتالیایی ها هم همینطور، جنگ هم جنگ هوایی بود آمریکا برای چه ابر قدرت شد؟ برای اینکه در طول جنگ جهانی دوم آمریکا اصلا هیچ ضربه ای ندیده زیرا به جرم حمله ای که ژاپن به بندر پرهاور داشتند، دیگر هیچ حمله ای به آمریکا نشده ولی آمریکایی ها آمدند این سر دنیا و شروع کردند به جنگیدن با آلمان ها و ایتالیایی ها میخوام اینو بگم این جنگ یک جنگ کاملا اقتصادی بود، اما جنگ ما یک جنگ اقتصادی نبود بلکه یک جنگ اعتقادی بود و بعد ما سینما گر ها که داریم کار سینما و تلویزیون انجام میدهیم ما چقد عقبیم و در مقابل آنها. مثلاً می گیم عقبیم آن هم در برابر آدمی که "فیلم نجات سرجوخه رایان" را می سازه یا همون فردی که بندر پرهاور را می سازه، چقد ما کم کار کردیم! یک جنگی که جنگ اعتقادی درستی بوده، اما در موردش خوب کار نکردیم ما جشنواره هامون رو هنوز نتوانستیم مرتب برگزار کنیم. 

دقیقا منظورم این است که نویسندگان و کارگردان های با تجربه و با شناخت در این زمینه کار نکردند و چر؟ا برای این که سینمای دفاع مقدس داریم امکانات داریم، فقط ضعف فیلمنامه داریم. 

ببینید ما اگر زبان ارتباط برقرار کردن بین المللی را بلد باشیم اون سر دنیا هم حرف ما را می فهمند حتما همینطوره ما اگرنوع زبان ارتباط برقرار کردن یا یک غیر فارسی زبان را بدانیم و اون زبان مفهومی را بلد باشیم. مطمئن باشید اگر یک فیلم جنگی بسازیم اون سوی دنیا ما را می فهمند جشنواره فیلم دفاع مقدس دوره های اولش داخلی بود و الان بین المللی است . 

البته در فرهنگ جبهه خیلی چیزهای دیگر و ارزش های دیگر هم نهفته بود ایثار و فداکاری این ها مفاهیم جهانی ببینید این کاری که امام حسین توی کربلا کرده این یک اتفاق ایرانی نیست این یک رویداد عربی نیست، یک موضوع اینتر نشنال و یک زبان بین المللی دارد. چرا این پیام بعد از هزار و چهارصد سال از بین نرفته، برای اینکه حرفش بین المللی حرفش و جهان شمول است منتهی ما باید به عنوان آدم هایی که می خواهیم راجب اون حماسه پردازشی بزنیم . زبانمان را قوی کنیم ما نمی توانیم با زبان الکن راجب اون حماسه حرف بزنیم بعد اون حماسه را خراب کنیم ما باید زبانمان را قوی کنیم. من میگم که آقا بچه های سینمای دفاع مقدس اون آدم هایی که از جمله خدا رحمتش کند رسول ملا قلی پور، ابراهیم حاتمی کیا و خیلی های دیگه که در این حوزه کار می کنند، ما اگر زبانمان را قوی کنیم باور کنید کشورهای همسایمون مثل افغانستان، پاکستان، ترکیه، آذربایجان حتی در آفریقای جنوبی می توانیم به زبان مشترک دست بیابیم و حرف بزنیم چون اکران اینترنشنال، چرا باید فیلم نجات سرجوخه رایان در آمریکا ساخته شده در ترکیه مشتری داشته باشه ولی فیلمی که من می سازم در ایران حتی در افغانستان هم زبان مشتری نداشته باشد.

سطح سواد اونی که در اونجا این فیلم را می سازه داشته باش و سطح سواد من که در اینجا فیلم می سازم را هم داشته باش! 

ببینید این ها را بومیش نکنید، جنگ و دفاع مقدس را بومیش نکنید. تو بگو شهدای 27 کربلا کو؟ تو بگو شهدای مشهد کو، شهدای اردبیل کو، بومیش نکن برای خودت ، فقط یادت باشه وقتی در اینجا جنگ شروع شد ما توی دهلران هم درگیری داشتیم توی سوسنگرد هم درگیری داشتیم بستان را هم داشتیم. ملت در زمان جنگ فقط نیامدند فقط خرمشهر را نجات دهند ما جنگ را در سنندج هم داشتیم جنگ در دفاع مقدس برای همه مردم ایران بود. 

عاشق خوزستانی هایم.