نقدی بر"حاج آقا خرمگس"نوشته ی محمدکیانوش راد

پایگاه خبری شوشان در روزهای نه چندان سرد بهمن ماه امسال! که از طرفی سرمای آن روزهای پرالتهاب را ندارد و از سویی نوعی واگرایی که دامن بسیاری از کنشگران سیاسی خوزستان را فراگرفته است، اقدام به انتشار روایت های تاریخی نموده است از جنس خاطره ولی فراتر از خاطره نگاری با رنگ و بوی اهوازشناسانه در بستر واقعیات تاریخی به سان رمان های رئالیسم اجتماعی چون همسایه های احمدمحمود که فراتر از کارکرد اجتماعی- تاریخی به خلق روابطی کاملا تخیلی بین افراد حقیقی پرداخته است. پس با نوعی خاص از خاطره نویسی روبرو هستیم با رویکردی تاریخی _ اجتماعی مبتنی بر روابط تخیلی اشخاص واقعی!!!! با شخصیت های حقیقی اما با روابط ساختگی با چاشنی هنر و زیبانگاری  مربوط به روزهای پرالتهاب و سرد آن روزها که همگرایی شان گرمابخش مبارزات بود به قلم محمدکیانوش راد فعال سیاسی و فرهنگی؛ این روزها شاهد آن هستیم که این بهمن ماه دیگر خبری از سردردهای ناشی از سینوزیت عودکننده مثل زمستان های سرد قبل نیست!!!!! پس بدون سردرد می خوانیم و می اندیشیم و دیگر آن که شاید بار اول باشد روایت تاریخ شفاهی روزهای سرد آن ایام گرم خوزستان به شیوه ای فراتر از خاطره گویی صرف و هوشمندانه به رشته تحریر در می آید که رنگ و بویی خاص به بهمن امسال داده است. 

روایت را می‌توان همچون جنبه‌های درهم بافته‌ای از متن و اثر ادبی به شمارآورد که به همراه زبان، یکی از مهمترین حوزه های نظریه ادبی به شمار می رود. روایت شناسی، در باره شیوه های مختلف بیان رویدادها و تحلیل ادبیات روایی نظیر رمان، داستان کوتاه و حماسه به بحث می پردازد. هر کدام از این شیوه‌ها، متن ادبی را از زاویه ا ی خاص بررسی می‌ کند. شناخت روایت به منتقد، در نقد و تحلیل داستان و عناصر داستانی و نیز به آفریننده داستان در فرایند آفرینش داستان کمک می‌کند. پژوهشگران از راه روایت شناسی داستان، ساختار و مناسبات درونی نشانه ها را در متن باز می یابند همچون این نوشتار که تلاشش بررسی روایت در "حاج آقا خرمگس" است و مسائلی را که در خواندن آن اهمیت دارند، اما از جهتی به قدری آشکارند که گاه دیده نمی شوند، پرداخته شود؛ درک شیوه هایی که ما را به برداشتی تازه و نو از نوشتار می رساند و ارائه تفسیری بهتر از این روایتهای خاص که به سادگی از روساخت متن ، قابل درک نیست. 

برخی روایت شناسان بر این باور بودند که یک روایت کامل با وضعیت ثابت آغاز می‌شود(وضعیتی که دارای تعادل و آرامش است)،سپس این آرامش به وسیلۀ نیرو(هایی)برهم می‌خورد و به وضعیت نامتعادل منجر می‌شود و بالاخره وضعیت نامتعادل دوباره تعادل اولیۀ خود را باز می‌یابد(و یا نمی‌یابد). شخصیت اصلی با همکاری نیرو(های)سامان‌دهنده،برای برقراری مجدد آرامش(فرایند پایدار نهایی) تلاش می‌کند،اما همیشه موفقیت در انتظار قهرمان داستان نیست،همانند حاج آقا خرمگس،که در ابتدا برخی خوانندگان، نویسنده را سیاستمداری محصور در نوستالژی خویش می دانستند اما رفته رفته با گسترش هوشمندانه متن خیلی از دوستان و کنشگران سیاسی متوجه شدند حاج آقا خرمگس قصه غصه های امروز است قصه واگرایی نیروهایی است که دست در دست هم تاریخ انقلاب خوزستان را ساختند بدون پست و صندلی اما امروزه برخی از آن نیروهای انقلابی پست و صندلی را نه برای خدمت بلکه برای قدرت می خواهند و دیگر دست در دست هم متحد نیستند و شاید اصلاح امور خوزستان بهانه ای باشد برای قدرت گرفتن و ... 

حاج آقا خرمگس؛ نگاه عمیق و ظریف انسان گرایانه به مبارزات انقلاب دارد اگر از روایت عشق مریم و بهزاد، باقر و مرجان،رها و شیرین ، عباس و صدیقه می گوید مقصود آن است تا نشان دهد ورای ایدئولوژی،خیزی به نام عشق می آید و مرزهای ایدئولوژیک را می شکند پس نباید در خلق مبارزات خیزش عشق را نادیده گرفت.دیگر بعد انسان گرایانه این اثر آن است که هم مذهبی ها و هم کمونیست ها سیاه و سفید هستند و خوب و بد دارند پس نباید یکی را خوب و سفید و دیگری را بد سیاه در نظر گرفت و نقشش را در مبارزات نادیده گرفت در دید انسان گرایانه اثر می توان دریافت انسانیت فراتر از ایدئولوژی است. 

دیگر مسئله ای که از نوشتار کیانوش راد می توان دریافت کرد؛ زیرکی نویسنده در تبارشناسی نیروهای سیاسی آن روزها بطور مستقیم و این روزها بطور تلویحی است،بی شک درک امروز ما در گرو فهم دقیق گذشته است؛چرا بعد از انقلاب برخی نیروها از هم جدا شدند و بعضا به هم پشت کردند؟! چرا دوستان و همرزمان قبل از انقلاب، پس از انقلاب دچار تغییر نقش شدند،دسته ای از همرزمان زندانی و دسته ای دیگر از همان همرزمان زندانبان شدند؟؟!! 

حاج آقا خرمگس مملو از قهرمانان دیروز است؛ نگارنده با فراست تلاش داشته اسم تک تک مبارزین و معروفین انقلاب در خوزستان را بشمارد تا بگوید روایت من قهرمانش معروفین نیستند، مردم عادی هستند نه کسانی که بر انبوه مردم فاتح می شوند. آوردن داستان حسین ب ام و در واقع نگاهی تیزبینانه به توده ها در حرکت انقلاب است؛ توده هایی که حالا دیگر بعضا از قطار انقلاب بیرون افکنده شدند و یا برخی دیگر که نامحرم شدند و فاتحانی که مغرور از پیروزیشان راه صدساله رو یک شبه رفتند. 

در واقع نوشتار کیانوش راد نوعی آسیب شناسی و سبب شناسی اتفاقات این روزهای خوزستان است و شاید بتواند علاوه بر آگاهی به نسل جدید برخی افراد را از خواب بیدار کند تا بفهمند چه بودند و حالا چه هستند."حاج آقا خرمگس" با زیرکی تمام اول و آخرش دقیقا به یک جا ختم می شود؛ خرمگسی که از همان ابتدا تا انتها به مزاحمت برای نیروهای پایدارکننده خوزستان و اصلاح استان بی کار ننشسته است چه عمدی چه سهوی!!! 

مجموعه حاج آقا خرمگس، محصول شرايط سياسي، اجتماعي و فرهنگي سال‌هاي قبل از 57 خوزستان است؛ کیانوش راد با تيزبيني و درايت متعهدانه در اين مجموعه نوشتارها تلاش كرده است بخشي از حقايق تلخ سياسي، اجتماعي و فرهنگي و نيز دردها، رنج‌ها و مصائبي را كه در اين سال‌هاي سياه بر خوزستان رفته است، ترسيم نمايد تا شاید نسل جدید با آگاهی بیشتر به تحلیل های خود در مورد خوزستان و واگرایی نیروهای انقلابی پیشین و بعضا صاحب پست و مقام امروزه در خوزستان بپردازند. در این جستار سعی کردیم ضمن نقد و بررسي درونمايه‌هاي اين مجموعه و روشن نمودن ابعاد ناپيداي اين اثر، تأثيرپذيري آن را از شرايط سياسي، اجتماعي و فرهنگي دوران پس و پیش از انقلاب و ارتباط این دوران خوزستان پردازیم.