سید رسول موسوی گفت: یکی از مؤ ترین نهادهای تأثیر گذار بر روند های تصمیم گیری و اجرائی کشور که به عنوان حلقه رابط بین مردم و حاکمیت سیاسی عمل می کند، احزاب هستند.
سید رسول موسوی از فعالان سیاسی خوزستان که سابقه فعالیت حزبی، نمایندگی دو دوره مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی ، مدیرکل آموزش پرورش خوزستان در دوران اصلاحات، و مشاور استاندار سابق خوزستان در امور فرهنگ عمومی و اقوام را در کارنامه خود دارد در این باره می گوید: مهم ترین تشکل های فراگیر مردمی، احزاب سیاسی هستند. در جوامع و نظامهای سیاسی کنونی تقریباً هم اندیشی کاملی نسبت به ضرورت تحزب وجود دارد و از احزاب بعنوان چرخ دنده ماشین دموکراسی یاد میشود.
در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز شاهد پیدایش احزاب و گروههای سیاسی مختلف با آرمانها و عقاید گوناگون بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بودیم لیکن با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب هنوز احزاب سیاسی به معنای واقعی کلمه نهادینه نشدهاند و هیچکدام از احزاب نتوانسته اند کار ویژه واقعی احزاب از جمله مشارکت سیاسی، جامعه پذیری سیاسی، ارتباطات سیاسی و... را داشته باشند.
سیدرسول موسوی صاحب امتیاز و مدیرمسئول روزنامه عصرکارون در گفتگویی با برخی خبرنگاران روزنامه های محلی؛ بررسی و تحلیل بیشتری از موقعیت احزاب در ایران ارائه داده است که در ذیل می آید:
1- احزاب سیاسی چیست؟
در پاسخ به این سوال اول باید گفت که در شناخت احزاب سیاسی تعاریف مختلف و متفاوتی توسط جامعه شناسان و سیاستمداران ارائه شده که به اختصار و جهت آشنایی خوانندگان به پاره ای از آنها اشاره می شود:
الف- حزب سیاسی از تجمع اشخاصی که درباره مسائل مختلف سیاسی همفکر و هم عقیده اند تشکیل شده است.
ب-یکی از نویسندگان غربی می گوید مفهوم حزب آن است که اعضای آن تلاش کنند در چارچوب یک فکر سیاسی مشترک تربیت شوند و به سوی سیاست ، مرام ، خط مشی و طرح واحد حرکت کنند.
با توجه به تعاریف فوق و در یک جمع بندی باید گفت که حزب سیاسی عبارت است از: عناصر پیشرفته و فرهیخته ، آگاه و دانای یک طبقه اجتماعی که برای تامین منافع طبقاتی و رسیدن به قدرت در حکومت و اجرای مرامنامه و خط مشی خود با یک نظامنامه معین در فعالیت های سیاسی مبارزه کرده و طبقه مخصوصی که این حزب نماینده آن است در مبارزات سیاسی و کشمکش های رسیدن به قدرت کل طبقات اجتماعی را رهبری و هدایت می کند.
موریس دو ورژه سیاستمدار فرانسوی و صاحب کتاب (سیاست چیست) در تعریف حزب می گوید یک حزب ، یک گروه اجتماعی نظیر شهر و دهکده نیست بلکه جمعی از گروه های اجتماعی پراکنده که در اطراف مملکت است (دفترها ، کمیته ها، انجمن ها و...) که به وسیله سازمان های هماهنگ کننده به هم پیوسته اند. آنان که گمان می کنند که حزب در رهبری و یا به وسیله فعالان حزب ، طرفداران و اعضا و رهبری و رای دهندگان خلاصه می شود سیمای غلطی از حزب در ذهن دارند که باید در این برداشت خود از حزب تجدید نظر بنمایند.
عبدالحمید ابوالمحمد در کتاب (مبانی علم سیاست)ضمن تاکید بر مشخصه اتکا بر پشتیبانی مردم توسط حزب تعریفی که از حزب کرده عبارت از : یک گروه از شهروندان که آرمان های مشترک و تشکیلات منظم و متکی به پشتیبانی مردم است که برای به دست گرفتن قدرت دولتی و یا شرکت در آن مبارزه می کنند . میشل روبرت به طور خلاصه حزب را این گونه تعریف می کند : « حزب وسیله ای است که برای رسیدن به یک هدف به وجود می آید .» قانون مصوب مجلس شورای اسلامی حزب را این گونه معرفی می نماید : « حزب جمعیت ، انجمن ، سازمان سیاسی و تشکیلاتی که دارای مرامنامه و اساسنامه بوده و توسط یک گروه اشخاص حقیقی معتقد به آرمان ها و خط مشی سیاسی معین تاسیس شده و اهداف ، برنامه ها و رفتار آن به صورتی با اصول اداری کشور و خط مشی کلی نظام جمهوری اسلامی ایران مرتبط باشد .
۲- تاریخچه و سابقه احزاب در دنیا چگونه ارزیابی می شود؟
احزاب سیاسی امروزه در اغلب کشورهای جهان در صحنه پیکار سیاسی و مبارزه جدی و حضوری فعال دارند در گذشته نه چندان دور طی یک فرآیند همه جانبه سیاسی و اجتماعی به صورتی که امروز می شناسیم مشکل سازمان های پایدار در سطح ملی و در پیکار سیاسی عینیت بخشیده و پس از یک قرن تحول تدریجی در پایان قرن نوزدهم در اروپا و قبل از آن در آمریکا پا به عرصه وجود نهادند و به نام احزاب سیاسی جدید شناخته شدند.
به اعتقاد ابوالمحمد در کتاب مبانی علم سیاست(حزب به مفهوم گروه ، دسته ، یعنی مفهوم عام آن همیشه به شکلی وجود داشته است.)
در هر حال به اعتقاد بسیاری از دانشمندان علوم سیاسی میان به وجود آمدن احزاب سیاسی و آئین های انتخاباتی همزمانی وجود داشته است .
بنابراین هم احزاب سیاسی روی آئین های انتخاباتی تاثیر گذاشته و آنه
امید حلالی, [۲۵.۱۲.۱۸ ۰۱:۱۵]
ا را توسعه داده است و هم به آئین های انتخاباتی جهت داده اند پس می توان گفت که احزاب سیاسی همزمان با آئین های انتخاباتی و پارلمانی به وجود آمده اند و توسعه آنان تواماً صورت گرفته است .
3- سابقه احزاب در اسلام چیست ؟
در قرآن کریم واژه حزب چندین بار در صور مختلف آورده شده و حتی سوره ای در قرآن به نام احزاب آمده است و تقریبا همه جا این واژه به مفهوم دسته ، گروه ، فرقه بیان شده است.
۴- احزاب سیاسی چه ویژگی هایی دارند و چگونه این ویژگی ها را بر می شمارید؟
با تامل در شناسایی احزاب و تعاریفی که برای آنها در نظر گرفته شد می توان ویژگی های احزاب را به شرح زیر برشمرد:
الف - آرمان مشترک .
ب – تشکیلات منظم .
ج - کسب قدرت یا مشارکت در قدرت .
باید تصریح نمود که سه مشخصه فوق از اجرای لاینفک در تعریف حزب سیاسی می باشد. اما تعریفی که قانون مصوب مجلس شورای اسلامی از ویژگی های احزاب داده این گونه است که :
۱- برخورداری حزب از اساسنامه و مرامنامه .
٢- تاسیس توسط یک گروه از اشخاص حقیقی ، معتقد به آرمان ها و خط مشی
نظام جمهوری اسلامی ایران .
3- مربوط بودن اهداف و رفتار آن با اصول اداری کشور و خط مشی کلی نظام جمهوری اسلامی ایران.
با توجه به این تعاریف در صورت عدم برخورداری یک تشکل سیاسی از هر کدام از وجوه شش گانه فوق آن تشکل از نظر قانون مصوب مجلس شورای اسلامی به عنوان حزب سیاسی مورد شناسایی واقع نمی شود . البته این تعاریف بیش از آنکه ویژگی علمی داشته باشد شرایط شناسایی یک حزب سیاسی از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد .
۵- مهمترین اهداف احزاب سیاسی در ایران چیست ؟
مهمترین هدف احزاب سیاسی در ایران کسب قدرت و یا مشارکت در آن می باشد
، منتها احزاب سیاسی در رسیدن به این هدف مشترک شیوه های گوناگونی را بر
می گزینند که معمولا از راه های مسالمت آمیز استفاده می شود .
قدرت و مسئولیت و عدالت و حزب و دموکراسی از جمله موضوعاتی است که به طور همیشگی همزیستی می کنند و دموکراسی بدون حزب و حزب بدون دموکراسی امکان تحقق نخواهند داشت . در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد .
عده ای از دانشمندان علوم سیاسی معتقدند که حدود احزاب سیاسی زمینه ساز دموکراسی می باشد و تقدم دموکراسی جهت ایجاد زمینه مساعد برای به وجود آمدن احزاب است .
بنابراین می توان گفت که پیدایش احزاب سیاسی در ایران با گسترش دموکراسی همراه بوده و به مفهوم جدید آن در زمان مشروطیت می باشد .
۶- ارزیابی شما از احزاب سیاسی در ایران ( از لحاظ نقش و جایگاه و فعالیت های سیاسی و حزبی چیست ؟)
علت عدم موفقیت احزاب سیاسی در ایران نیافتن نقش و جایگاه خود در فعالیت های سیاسی و اجتماعی می باشد آن هم به دلیل نداشتن اساسنامه ، مرامنامه و خط مشی شفاف و قابل اعتماد و مورد اطمینان می باشد . نبود باور اجتماعی و سیاسی در جامعه عاملی است که باعث می شود احزاب در جمهوری اسلامی جایگاه ، خودشان را نیابند و همین رسوباتی است که در اذهان جامعه از بی کفایتی احزاب در دوره های گذشته ، وابستگی آنها به خارج و همچنین نگاه به خارج و یا به طور کلی وابستگی به خارج است.
اما باید این موضوع را با شفافیت توضیح داد که احزابی مثل جمهوری اسلامی در تلاش بسیار جدی و مبنایی کار کردند اما به دلیل تنگناها و مشکلات سیاسی قادر به ادامه فعالیت سیاسی خود نبوده و خود به خود، تشکیلات خود را تجمیع نمودند در این ارتباط حرف های زیادی وجود دارد که باید گفته شود ولی در پاسخ به این سوال به همین مختصر قناعت می شود .
۷- علل ناکامی احزاب سیاسی در ایران چه هست ؟
در پاسخ به این سوال می توان گفت علل ناکامی احزاب سیاسی در ایران مختلف و متفاوت است و به اعتقاد این جانب مهمترین آنها عبارتند از :
۱- فقدان پایگاه مردمی : به دلیل عدم درک درست از مردمی که مخاطب این احزاب هستند.
۲- بیگانه گرایی و سلطه پذیری احزاب در ایران قبل از انقلاب.
٣- ترجیح منافع فردی و به نوعی گروهی به منافع و مصالح ملی و عمومی.
۴- حاکمیت استبداد در دوران قبل از انقلاب .
۵- حس بالای قدرت طلبی،واسطه گری برای گرفتن رانت های اقتصادی، سیاسی و اجرائی
6. تلاش برای تحصیل قدرت نه به منظور خدمت بلکه به منظور تحصیل ثروت و قدرت
برای هر یک از موارد فوق دلایلی وجود دارد که باید در فرصتی دیگر به این دلایل به طور مفصل پرداخت .
حضرت امام خمینی (ره) در خصوص علت ناکامی احزاب در ایران، وابستگی آنها به خارج دانسته و می فرماید: (اصل این احزابی که در ایران از صدر مشروطیت پیدا شده است، آنکه انسان می فهمد این است که این احزاب ندانسته به دست دیگران پیدا شده است و بعضی از آنها به دیگران خدمت کرده اند.).(1)
از دید امام پذیرش وجود احزاب و جناح های مختلف فکری لازمه یک حکومت مردمی و آزاد است و یک از ابزارهایی است که مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی را آسان می کند بنابراین امام با وجود
امید حلالی, [۲۵.۱۲.۱۸ ۰۱:۱۵]
احزاب مختلف و جناح های مختلف موافقند ولی در این مورد نیز مانند سایر شاخص ها و مفهوم کلی آزادی شرایط و محدودیت هایی برای احزاب قائل هستند.
منبع
1-کتاب کلمات قصار امام خمینی (ره) ص 128.
حزب وقتی معنی الهی پیدا می کند که در جهت حق الناس حرکت کند و در همه ی مکان و زمان صدای خداشناسی باشد که با خداشناسی همه چیز صالح می شود، از هر دری که صدای خداشناسی بلند شود از در دیگر صدای صواب و خدمت به مردم و حق الناس و عدالت اجتماعی بلند می شود و جامعه ی امام عصر حاصل می شود. حزب باید درد و مشکلات مردم را ببیند و با همکاری همه ی ارکان نظام در جهت رفع کاستی ها برایند تا سبب رضای خداوند متعال و خشنودی شجره ی طیبه ی حضرت زهرا شوند.