وجود ظرفیت های فرهنگی و آیینی در جامعه، این فرصت را ایجاد می کند که با برنامه ریزی صحیح و بهره گیری از سنت «چهارشنبه آخر سال»، فضای شاد و پر نشاط را مهیا کرد.

محققان بر این باورند که شادی در زندگی اعضای جامعه، «انگیزه، پویایی و تحرک» ایجاد می کند و می تواند باعث تسهیل در فرایندهای توسعه جوامع مختلف شود.

بطور مثال «اندرو اسوالد» استاد برجسته رشته اقتصاد کار معتقد است که شادی باعث افزایش عواطف مثبت و کاهش عواطف منفی شده و بدین ترتیب بهره وری افراد در انجام کارهایشان را بالا می برد. از همین رو هرچه اعضای یک جامعه شادتر باشند، میزان بهره وری اقتصادی در آن جامعه نیز بیشتر خواهد شد.

«الان کار» روانشناس برجسته هم در تحقیقات خود نشان می دهد که شادی و نشاط اثرات بسیاری دارد و باعث می شود که اعضای جامعه و به ویژه جوانان نیروی روانی بیشتری پیدا کنند، روحیه مقاومت پذیری آنان تقویت شود، مناسبات اجتماعی بهتری با دیگران پیدا نمایند، بتوانند با اختلالات عصبی و روحی خود مبارزه کنند و جهان روابط خود را توسعه دهند. بدین ترتیب می توان گفت که شادی و نشاط، یکی از پیش نیازهای جوامع برای بهبود شرایط کلی خود و همچنین توسعه اجتماعی و اقتصادی است.

پر واضح است که افراد در تنهایی و انزوا شاد نمی شوند. دستیابی به شادی و نشاط در بطن جامعه ممکن است و به عبارت دیگر، شادی افراد حاصل یک عمل جمعی است. از همین رو است که در فرهنگ ها و تمدن های مختلف، جشن ها و شادپیمایی ها (کارناوال ها) فرصتی بودند تا از طریق آن، مردم با مشارکت در یک فرایند جمعی، دست به شادی و سرور بزنند و بدین ترتیب جامعه از رخوت و خستگی حاصل از زندگی روزمره بیرون آید.

** جشن های ایرانی؛ زمانی برای بازآفرینی همبستگی اجتماعی

جامعه ایرانی با پشتوانه فرهنگی قوی و هزاران ساله خود، مجموعه ای از جشن ها و مراسم های آیینی را برای بازآفرینی روح جمعی و ایجاد شور و نشاط در جامعه، در خود دارا است. مهمترین این جشن ها که در آن روح جمعی جامعه ایرانی، دوباره از نو آفریده می شود، جشن نوروز است. جشن نوروز و آیین های سنتی آن همچون چیدن سفره هفت سین، عیدی دادن و دید و بازدید، سنتی است که جامعه ایرانی را غرق در شادی و نشاط می کند و آغاز فصل بهار را به عنوان نمادی برای گریز از افسردگی و پرداختن به شادی، به میان جامعه می آورد.

مراسم شب یلدا نیز از دیگر جشن های ایرانی است که برخلاف جشن نوروز، کمتر در میان ملت ها، شکلی مشابه از آن دیده می شود. در این مراسم نیز شهروندان با گرد هم آمدن در منازل، پیوندهای خانوادگی را تحکیم کرده و کانون های خانوادگی را دوباره پر رونق می سازند.

پس از ورود اسلام به ایران، جشن ها و اعیاد اسلامی نیز به فرهنگ ایرانی راه یافتند و اعیاد «فطر»، «مبعث»، «قربان» و «غدیر» از جمله مناسبت هایی هستند که ایرانیان در آن به شادی و سرور پرداخته و این روزها فرصتی می شوند جهت تحکیم سنت ها و پیوندهای اعضای جامعه مسلمان ایران.

مراسم «چهارشنبه سوری» نیز از دیگر جشن ها و مراسم هایی بوده است که ایرانیان از دیرباز با گردهم آمدن در این روز، به شادی و نشاط پرداخته و با روشن کردن آتش، طبخ آش، صرف شیرینی و آجیل و انجام مراسم هایی سنتی همچون گرفتن فال گوش یا «قاشق زنی» باعث شادی و نشاط در میان اعضای جامعه می شدند.

مراسم چهارشنبه سوری که محور آن روشن کردن آتش به عنوان نمادی برای پایان زمستان و گرمای کانون خانواده بوده است؛ امروزه تبدیل به آیینی شده است که ایرانیان در سراسر جهان را به هم پیوند می دهد. گزارش تحقیقی «نعمت فاضلی» در همین ارتباط نشان می دهد که ایرانیان مهاجر در کشورهایی همچون ژاپن، بریتانیا، کانادا و ایالات متحده آمریکا با برگزاری جشن چهارشنبه سوری، سعی در بازآفرینی هویت جامعه ایرانی دارند.

** جشن های آتش بازی و شادی جمعی در فرهنگ های مختلف

اما فرهنگ ایرانی، تنها فرهنگی نیست که در آن انجام مراسم آتش بازی، شادی و سرور ناشی از آن، برای تحکیم پیوندهای اجتماعی استفاده می کند. «آتش بازی» یا استفاده از مواد محترقه همچون «فشفشه» به دلیل ایجاد هیجان و روشنایی در شب، از دیرباز در فرهنگ ها تمدن های مختلف، روشی برای ایجاد شور و نشاط در جشن ها بوده است.

در فرهنگ کهن چینی، مراسم آتش بازی به صورتی گسترده انجام می پذیرفته است و می توان مردم چین را پیشگامان استفاده از وسایل آتش بازی همچون «ترقه» و «فشفشه» یا به عبارت دقیقی تر، اولین استفاده کنندگان از «باروت» و مواد حاصل از آن، برای شادی و سرور دانست.

برای نمونه از دوران سلسله های باستانی همچون «تانگ» و «سونگ» در چین باستان (قرن هفتم میلادی و بعد از آن) استفاده از آتش بازی در جشن ها رایج بوده است تا جایی که اغلب شهروندان با خرید وسایل آتش بازی در جشن های همگانی شرکت می کردند. در این جشن ها ترکیبات مختلف حاصل از باروت توسط افراد متخصص، برای ایجاد هیجان و نشاط، تولید و خرید و فروش می شده است.

بعدها اعراب و اروپاییان در مراودات خود با اهالی چین، روش ساخت مواد محترقه و فشفشه را آموختند و بدین ترتیب از قرن 12 میلادی به بعد ابتدا در خاورمیانه و سپس در اروپا، استفاده محدود از این مواد برای ایجاد فضاهای شور و نشاط، معمول شد. در ایران نیز بنا به نظر استاد «سید احمد محیط طباطبایی»، آتش بازی با ورود مغولان و ایلخانان به ایران، از فرهنگی چینی، به آیین های ایرانی منتقل شد.

آتش بازی به قدری برای شهروندان کشورهای مختلف جذاب است که در اغلب کشورهای جهان، روزی برای آتش بازی و استفاده از مواد محترقه، به صورتی ویژه اختصاص داده شده است که شهروندان از تماشای آتش بازی لذت ببرند.

بطور مثال در کشور فرانسه در سالروز تسخیر زندان باستیل (به عنوان نماد انقلاب فرانسه) آتش بازی گسترده ای صورت می گیرد. جشن پنج روزه «دیوالی» یا «جشن نور» در هند، زمانی است که اهالی این کشور دست به آتش بازی می زنند و شادی می کنند. در کشور ژاپن نیز آتش بازی بسیار محبوب است و در طول تابستان، به دفعات در نقاط مختلف این کشور برگزار می شود.

«آتش بازی بزرگ رود سومیدا» در شهر توکیو، یکی از آتش بازی های مشهور در این کشور است که سالانه قریب به یک میلیون نفر برای تماشای آن در توکیو جمع می شوند.

«شب آتش» یا «شب گای فاکس» نیز شبی است که در بریتانیا جشن های بزرگ آتش بازی صورت می گیرد و ریشه تاریخی این جشن به زمانی باز می گردد که فردی با نام گای فاکس قصد آن را داشت که از طریق انفجار باروت، پادشاه را ترور کند؛ اما نقشه وی لو رفت. از آن زمان تا امروز، شهروندان بریتانیایی در این شب دست به آتش بازی و شادی و سرور می زنند. جشن های روز ملی، در کشور سنگاپور نیز با آتش بازی های بزرگی همراه است و سالیانه هزاران گردشگر برای تماشای آتش بازی های بی نظیر آن به این کشور سفر می کنند.

نکته مهم آن است که در اغلب این کشورها، مراسم آتش بازی به عنوان فرصتی برای جذب گسترده توریست و گردشگر و کسب درآمد از راه مشارکت این گردشگران در جشن مذکور، دیده می شود.بطور مثال جشن های آتش بازی در ژاپن و سنگاپور، از بزرگترین مراسم های آتش بازی هستند که هرساله صدها هزار گردشگر را برای تماشا به خود جلب می کنند.

در ایران نیز جشن موسوم به «چهارشنبه سوری» به عنوان شبی که مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، پایان زمستان را جشن می گرفتند، جشن آتش بازی در فرهنگ ایرانی در نظر گرفته می شود. هرچند در چند دهه اخیر و با گسترش تولید و توزیع وسایل آتش بازی و پر سر و صدا، این جشن از یک جشن شاد تبدیل به یک جشن خطرناک و پر سر و صدا شده است.

** جشن چهارشنبه سوری یا فاجعه چهارشنبه سوزی

در حالی که باید شب چهارشنبه سوری به عنوان مراسمی جهت شادی و نشاط جامعه و تخلیه هیجان و احساسات جوانان و همچنین تحکیم پیوندهای خانوادگی در نظر گرفته شود، در نبود برنامه های مدیریت شده، این شب تبدیل به شبی شده است که بسیاری از افراد با استفاده از مواد محترقه خطرناک، باعث سلب آسایش افراد شده و متاسفانه هر ساله عده ای جان خود را از دست داده یا دچار جراحات سنگین می شوند.

سوال اینجا است که چرا چنین وضعیتی رخ می دهد و چرا افراد با وجود تذکرهای فراوان مقامات و مسوولان، باز هم دست به انجام این اعمال خطرناک می زنند. پاسخ چنین سوالی را باید در نحوه برگزاری این مراسم جستجو کرد.

در طی سال های اخیر، شب چهارشنبه سوری همواره از سوی مسوولان مورد انکار قرار گرفته و مدیران با بسیج منابع و امکانات مختلف، تلاش داشته اند تا از انجام هرگونه آتش بازی در این شب ممانعت کنند. دلیل آن نیز اغلب اقدامات خطرناک و خشونت باری که از سوی برخی جوانان انجام می گردد، اعلام می شود. از همین رو و در نبود نظارت مراجع رسمی برای برگزاری یک جشن، شهروندان براساس سنن و هنجارهای فرهنگی ریشه دار خود و همچنین تخلیه هیجانات و احساساتشان، در چنین جشنی مشارکت می کردند.

واقعیت آن است که برخوردهای سلبی با سنتی هزاران ساله، ممکن نیست. چهارشنبه سوری چه ریشه در فرهنگ ایران باستان داشته باشد و چه آن را جشنی خرافی تلقی کنیم، وجود دارد و بسیاری از شهروندان به آن اهمیت می دهند و علاقمندند در این شب با روشن کردن آتش، پخت آش، گرفتن فال، انجام مراسم هایی همچون «قاشق زنی» یا مانند آن، این جشن را برگزار کنند.

آتش بازی نیز بخشی از این جشن است؛ اما با توجه به اینکه اغلب ابزارهای آتش بازی به صورت قاچاق وارد کشور می شوند، فاقد استانداردهای لازم بوده و می توانند خسارات فراوانی را به بار آورند.

** راهکارهای ایجابی به جای راهکارهای سلبی

نکته اصلی آن است که مسوولان اغلب چهارشنبه آخر سال را به عنوان یک «تهدید» در نظر می گیرند و نه یک فرصت. هر ساله و با نزدیک شدن زمان فرا رسیدن چهارشنبه پایان سال، سیل توصیه ها و پخش انبوه تصاویر آسیب دیدگان حادثه چهارشنبه سوری از رسانه های رسمی و همچنین انتشار هشدارها و اخبار نگران کننده باعث می شود تا چهارشنبه سوری از صورت یک جشن به صورت یک «پدیده آسیب زا» درآید.

در حالی که چهارشنبه سوری با درک صحیح از کارکردهای فرهنگی، روانی و اجتماعی آن، می تواند تبدیل به یک «فرصت» برای ایجاد فضای شور و نشاط و همچنین جذب گردشگر و کسب درآمد گردد.

به نظر می رسد تاکنون هیچگونه برنامه ای برای به رسمیت شناختن این جشن ایرانی صورت نپذیرفته است. جشنی که از نظر ریشه های فرهنگی و سابقه تاریخی، تفاوت چندانی با جشن هایی همچون یلدا یا نوروز ندارد. مراسم چهارشنبه پایان سال اگر به درستی مدیریت شود، نه تنها هیچگونه خسارت و هزینه ای دربر نخواهد داشت؛ بلکه زمینه را برای ایجاد شور و نشاط در جامعه ایرانی مهیا خواهد کرد؛ اما چگونه می توان این مهم را صورت داد

** مشروعیت بخشی و حضور خانواده ها، کلید رفع یک تهدید

هر ساله هزاران تن مواد محترقه قاچاق، با ارزش صدها میلیون تومان در این شب یکباره دود می شود و به هوا می رود. در حالی که سود کلان حاصل از فروش این مواد محترقه اغلب نامرغوب به جیب سودجویان و قاچاقچیان سرازیر می شود. در حالی که اگر این امکان وجود داشته باشد که تولید کنندگان قانونی، مواد محترقه امن و استاندارد داخلی تولید نمایند، نه تنها می توان مانع از بروز خطرات حاصل از این مسئله شد که این امر فرصتی است برای اشتغال زایی و چه بسا ایجاد فرصتی برای صادرات کالایی که در اغلب کشورهای جهان از آن برای استفاده از جشن ها استقبال می شود.

در عین حال تشویق خانواده ها به حضور در پارک های بزرگ یا محلی و گرد هم آوردن کانون خانواده ها در فضای اجتماعی، نه تنها می تواند باعث افزایش خود کنترلی در میان شهروندان شود که منجر می شود افراد به جای پرتاب ترقه های خطرناک، با اعضای خانواده خود به شادی و نشاط بپردازند.

همچنین انجام آتش بازی های گسترده توسط سازمان های رسمی، فرصتی است برای ایجاد هیجان و همچنین تخلیه روانی افراد و در عین حال جذب گردشگرانی که اغلب مشتاق تماشای چنین جشن هایی هستند.

در عین حال معرفی سایر بخش های این جشن ایرانی، همچون قاشق زنی، پخش شیرینی و شربت یا طبخ آش ایرانی به صورت گروهی و جمعی، می تواند باعث گردد تا از میزان توجه افراد به بخش های خطرناک این جشن گرفته شده و اعضای جامعه به سمت جنبه های اجتماعی چهارشنبه آخر سال، جلب شوند.

در غیر این صورت و بدون تغییر کلان در رویکرد مسوولان به این جشن ریشه دار و کهن ایرانی، نمی توان انتظار داشت که چهارشنبه های آخر سال در ایران، به خوبی و خوشی و با شادی و نشاط برگزار شده و تخت بیمارستان، پایان بخش این مراسم نشود.

از: داریوش جهان بین مدیر کل پژوهش و بررسی های خبری ایرنا و مدرس دانشگاه

ایرنا/

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه