واقعیت ِبودن و شدن ، شتاب در جستن و پیوستن ، رسیدن یا نرسیدن، خواستن و نخواستن . معنا یا بی معنایی . بازی همیشه ی زندگی و‌ . دور تکرار های مدام ِ آدمی در تاریکی است

اشاره : مهمانسرای دانشگاه چمران در منطقه باغ معین اهواز نزدیک باغ ملی و روبروی دبیرستان دخترانه نظام وفا جلسات متعددی با دکتر کربلایی داشتیم در دوره وکالت ایشان در مجلس ششم به نمایندگی از مردم اهواز.

معمولا فعالان علاقمند به موضوع خوزستان شناسی آنجا به دعوت نماینده جمع می شدند که باغ قدیمی و معظم و دارای سالن جلسات مرتبی بود و بحث های تاریخی و مردم شناسی داشتیم. در خاتمه یکی از جلسات دکتر کربلایی گفت پدر یکی از دوستان مرحوم شده برویم بهشت آباد.

پیکان سفیدی داشت. سوییچ را به طرف من گرفت و گفت : رانندگی بلدی که؟ بلد بودم اما گفتم : گواهی نامه را هنوز نگرفته ام. دکتر که بین سیاسیون به فردی زبل و پر تحرک و تیز بین شهرت داشت پشت فرمان نشست.

وقت تنگ بود و با سرعت می راند و هم از کوچه پس کوچه های مرکز شهر تا خودمان را به اتوبان آیت الله بهبهانی برسانیم و یعد بهشت آباد که اتفاقن با هر زحمتی بود به آخرهای مراسم خاکسپاری رسیدیم.

موقعی که نماینده وقت اهواز از بین کوچه پس کوچه های مرکز شهر برای فرار از ترافیک عبور می کرد گفتم دکتر داستان شما و این همه پیچ و خم ها چیست؟ با خنده گفت که خب نماینده باید علاوه بر جریان های سیاسی اجتماعی دیارش همه آدم ها و کوچه های اصلی و فرعی و مناطق حوزه انتخابیه اش را هم بشناسد! حرف جالبی بود و در ذهنم ثبت شد و در فراز و فرود این بیست ساله هم زدوده نشد که تا همین اواخر هم دوست املاکی موفقی را سراغ دارم که مثل سر کلانتر کلیه خیابان های اطراف بنگاه را عصرها قدم می زند، با افراد خاصه قدیمی ها سلام و علیک دارد، باب مراوده با افراد جدید می گشاید و به ساختمان ها و تحولات انها که لازمه کارش هستند توجه می کند و زیر نظر دارد.

حرف دکتر کربلایی در ذهنم ماند تا بحث انتشار این نوشته ایشان پیش آمد و مجددا همان حرف برایم تداعی شد که کربلایی که با نام ایشان ما هنوز مانوس تز از کیانوش راد هستیم با همان خصیصه ها که هیچ گاه آدم یا نماینده پاستوریزه حزبی یا آکادمیک صرفی نبود و سعی داشت تا همه اقشار را رصد کند این بار به منطقه ممنوعه و زیر پونز و اسمش را نبری! به مداقه پرداخته که در خاطره هم نسلان حضور و خاطره دارد اما معمولن جز در محافل خصوصی از آن یاد نمی شود مانند خاطرات مرحوم عبدالرضا سلیمانی زاده دوست نویسنده فقیدمان که خود گنجینه ای از خاطرات و نوستالوژی اهواز قدیم بود.

منطقه ای با کلی فراز و نشیب مرتبط با سبک زندگی دهه های 30 تا 50 اهواز که در مسیر صنعتی شدن و مهاجرت و کلانشهر شدن به تاخت پیش می آمد و فضاهای نامتناظری خلق می کرد. پس کوچه ای نادیدنی یا یک گوشه از اجتماع یک فراموش خانه یا رخوت گاه با انسان هایی به مثابه کالا اما هنوز دارای عواطف که در برابر مسخ شده گی شغلی مقاومت می کنند و افرادی از تیپ های متفاوت که بدانجا رفت و آمد داشتند.

راوی زوم شخصیتی اش را بر چند شخصیت قصه در ارتباط با وقایع و تحولات مهم جامعه آن روز در حال خیزش قرار می دهد و اثری قابل مطالعه نهایتا ارایه می دهد که شبیه «طوطی زکریای هاشمی» نیست علیرغم شباهت برخی فضاها بلکه به نحله نوشتن خود وی در «حاج آقا خرمگس» پیوستگی دارد که قبلا در شوشان منتشر شده بود و این روایت حاصل نگاه و تجربه جوان پر شر و شور آن دوره و فرد مجرب میانسال سردی و گرمی چشیده و فراز و فرود دیده ای است.

لذا از رفقا انتظار است فارغ از نام نویسنده اولا متن را بخوانند و بعد هم در نظر داشته باشیم که رژیم های رفتاری جامعه خاصه در حوزه جنسی از آنجا که در چرخه دگردیسی اند می بایست مورد مطالعه قرار گیرند و از محافل و حرف های درگوشی گاه خارج شوند تا با غافل گیری هایی مانند جناب «ساسی مانکن» و «سمیه کلیپ جدیدش» مواجه نشویم و به سرزنش خود و نخبگان و برنامه ریزان فرهنگ و اجتماع نپردازیم.

باسکول سایه درخت بی عار قطعا می تواند نگاه مخاطب تیز فهم را بخود جلب کرده و بر کارنامه نوشتاری نویسنده و متون مرتبط با اهواز وزنی را افزون کند.

مدیرمسئول پایگاه خبری شوشان - امید حلالی

شوشان - محمد کیانوش راد (کربلایی) :

خون اش به جوش آمد ، دست اش را مشت کرده ، رگهای گردنش متورم شده است . با عصبانیت گفت : تو غلط کردی عاطفه را دیدی و غلط می کنی که این حرف ها را می زنی . امیر خشکش زد . گفت چی ؟ خسروگفت ، بله همین که گفتم غلط کردی . کی به تواجازه داد عاطفه رو ببینی ؟

می دونی با چند ...

اگر در این مورد حرفی بزنی ، دیگر با من حرف نزن

عاطفه ساکن محله باسکول بود .

عاطفه به امیر گفته بود که در اینجا نمی توانم صحبت کنم ، سینما کارون بیا ، تا آنجا صحبت کنیم .

خسرو ، میانه ای با خدا و دین ندارد ، اما چیزی در عاطفه می بیند که او را از نزدیک شدن به عاطفه منع می کرد .

خسرو گفت ، اما اگر خدا هم نباشد ، هر کاری مجاز نیست .

به هرکس و هر چیز که دل می بیندیم

آن چیز و آن کس جزیی از ساحت ِوجودی ما می شود .

مهم نیست آن چیز یا آن کس ، بداند یا نداند ، بخواهد یا نخواهد ، در کنارتو‌باشد یا نباشد ، مهم آن است که تکه ای از وجود تو شده و همراهت خواهد ماند .

زن برگشت و خسرو تنها ماند ، زیر سایه درختِ بی عار . خسرو گفت : « تنها نبودم ، تنها شدم ، وقتی که تو آمدی ! » این شعر راخسرو از مهری ، شاعری جوان ، از رادیو نفت آبادان شنیده بود . خسرو گفت : به او نزدیک نمی شوم ، در او‌محو می شوم . این حس و حال را تا کنون تجربه نکرده ام .

بعدها عاطفه گفت : افسوس ، خسرو وقتی آمد ، که رفته بود. وقتی دنبال سایه ات می روی ، از تو دور می شود .

امیال و خواسته هایت تو را ، به کجا می کشد ؟ به سوی چیزی یا کسی که می خواهی و‌ یا می خواندت ؟ سیر نخواهی شد . تشنه ترت می کند. عجب مخمصه ای است میل ِخواستن .

اگر می دانست و یا می توانست ، شاید راهی برای رهایی می یافت . سراسیمگی و سراب ِ رسیدن ، واقعیت ِبودن و شدن ، شتاب در جستن و پیوستن ، رسیدن یا نرسیدن ، خواستن و نخواستن . معنا یا بی معنایی . بازی همیشه ی زندگی و‌ . دور تکرار های مدام ِ آدمی در تاریکی است.

مردم به خیابان ها آمده اند ، از مهر ۵۷ شعله های انقلاب زبانه کشیده است . مردم شعار می دهند . سینماها ، مشروب فروشی ها ، مراکز فساد و فحشا و هرچه را مظهر ی از رژیم شاه می بینند به آتش و تخریب می سپارند ، حتی بانک ها که نشانه ای از اقتصاد دوران مدرنیته است ، به دلیل در خدمت ِنظامِ سرمایه محور و شاه آتش می زنند .

مردم در مستی و بی قراری برای انقلاب ، از هم پیشی می گیرند ، حتی گاهی از رهبران شان پیش می افتند .

امیر احساسی و دنبال جامعه ای بی طبقه است . با مبارزین سیاسی هم رابطه ای ندارد . بیشتر اهل حرف است تا عمل . برای او ، خانه ای در فلکه سوم کیانپارس خیابان نهم ، نماد سرمایه داری است . خزعلی که به اهواز می آید در این خانه بیتوته می کند . طرفدار طبقه کارگر است .

مادرش عاشق قران و مسجد و نذر و نیاز است . خسرو فرزند کشاورزی است و‌بی طرف در دعواهای طبقانی و سیاسی ، بقول خودش ، مساله او زندگی است ودیگر هیچ .

نزدیکای ظهر خسرو به سراغ امیر رفت . زایر ملوح و خضیّر و پدر امیر بساط چایی شان برپاست و گرم سخن اند . پدر امیر هم عربی حرف می زند . خانه یکی هستند . در مورد خاطرات و گذشته ها حرف می زنند . . خسرو کنارشان می نشیند . با خنده می گوید جوری حرف بزنید تا ما هم بفهمم .

همه می خندند ، پدر امیر برایش چای می ریزد. خسرو کنجکاو است ، پدرش از اصفهان به اهواز آمده است . می پرسد زایر از قدیم ها برامون تعریف کن . از اهواز قدم .

امیر نان به دست ، از نانوایی حریری شوشتری سر می رسد . مادرش در حال خواندن قران است و با بادبزن حصیری خود راخنک می کند .نان ها را روی چادر نماز مادر می گذارد و به جمع می پیوندد.

زایر ملوح می گوید : اگر بخوام بگم خیلی داستان زیاده ، قبلا این ور شط همش بیابون بود . اهواز قدیم اون ور شط بود . اصلا اینحا همش زمین کشاورزی بود . رضا شاه که بجای شوشتر ، اهواز رو مرکز استان کرد ، اهواز شلوغ شد بعد که ارتش اومد و بعدها کاخ محمدرضا شاه رو که ساختند ، یواش یواش اینجا ها خونه ساختند.

خضیّر : گمرگ این ور شط بود ولی بازار و همه کاروانسراها و حجره ها اون ور اب . الان هم هنوز هست . مثل کاروانسرای شیخ خزعل ، معین التجار .

پدر امیر : باخنده ، برا همین ما الان هم ، به اون ور شط می گیم شهر .

مادر جلیل ، زن خضیر ، در یک سینی بادمجان کباب شده را آورده است . تنور پس از پخت نان ، آماده پخت بادمجان است . و غذایی خوشمزه با نارنج . پیش مادر امیر می رود و گپ و گفت می کنند .

ملوح خنده رو و مهربان است می گوید ، الان رو نبین ، شاید حدود صد ، صدو پنجاه سال قبل اهواز تبدیل به یه روستا شده بود . قبلا آباد بوده، اما ازرونق افتاده بود . پدرم می گفت ، خیلی که باشه ، شاید به زور صد خانوار در اهواز زندگی می کردند‌ . بعدها جمعیت زیاد شد.

خرمشهر یا محمره دست شیخ مزعل بود و اهواز دست شیخ نبهان بود . اون وقت شیخ خزعلی نبود ،

— یعنی واقعا اهواز به اندازه یک روستا بود ؟

— بله همینطوره . اهواز قدیم همه ی اهواز بود . علی ابن مهزیار هم اونجاست .

پدر امیر گفت : نگاه کن ، حصیرآباد حاشیه اهواز قدیمه و اخرآسفالت ، آخر سی متری ، بعدش همه زمین کشاورزی بود . شیلنگ آباد و لشکرآباد بعد از کمپلو و پادگان ِارتش ساخته شد . یواش یواش مردم از اطراف امدند و اونجا آباد شد . از اسم محله های اهواز می شه فهمید ، بیشتر اسما جدیده.

—- پس اهواز جدید خیلی سال نیست که ساخته شده ؟

خضیّر گفت : آره اهواز جدید خیلی وقت نیست که ساخته شده . کمپلو ، لشکرآباد پادادشهر و اریا شهر ، گلستان ، زیتون کارگری ، زیتون کارمندی ، باغ معین ، باغ شیخ ، کیان پارس و کیان اباد ، ملی راه و نیوساید و ... نگاه کن همه جدیدن .

— زایر ملوح عرب ها با عجمها چطور بودند ؟

پدر امیر وسط حرف امد و‌ گفت : والله همیشه خوب بودند . اصلا هیچوقت من یادم نمیاد که جنگ و دعوایی داشته باشیم . مثل الان ، با هم می نشستیم و خوش و بش می کنیم .

— ها ولک این حرفا چیه ؟ ما همه برادریم ، مسلمونیم و ایرانی هستیم . .

پدر امیر گفت: خزعلیه و اهواز قدیم مرکز شهر بود . کانالی بزرگ از وسط خیابان سی متری ، از خزعلیه تا باغ شیخ و اخرآسفالت و باغ شکاره ادامه داشت .

بعدها یواش یواش ، مرکزیت شهر به محل خونه و‌کاروانسرای شیخ خزعل منتقل شد ، الان تقریبا سر خیابون نادری ، درست روبروی گمرگ و سیلو که اون ور شطه . بازار عبدالحمیدو بازار کاوه هم همین جاست.

امروز از منزل شیخ خزعل و حجرهای وسیع تجاری قدیمی در بازار عبدالحمید اثری نیست .

در اهواز قدیم بتدریج بوشهری ها ، دزفولی ها ، شوشتری ها، بعدها در دوره رضاشاه ملایری ها ، بروجردی ها ، اصفهانی ها، یزدی ها ، کردها ، لرها همه به اهواز امدند . بختیاری ها و لرا با صنعت نفت حضورشان در اهواز زیاد شد و صنعت نفت بر دوش و به همت انها رونق گرفت .

تفریح امیر و خسرو شنا در شط است . کنار کارخانه یخ ، البته اکنون با آمدن یخچال در همه خانه ها دیگر از قالب های بزرگ یخ و کارخانه یخ خبری نیست . محل شنا کردن معروف به تاف بود . امروز زیر پل کیانپارس - عامری است و‌کسی اینجا شنا نمی کند .

از کنار قدمگاه عباس گذشتند . جایی میان فلکه دوم و سوم ، بر تپه ای مزار و ضریحی است که « سید عباس » نام داشت ، برخی می گفتند مزار سیدی عرب بوده است ، اما واقعیت آنکه هیچکس درآنجا دفن نیست .

بنای سید عباس احتمالا در اوایل دهه ۳۰ ساخته شد . براساس خوابی از زنی پارسا بنام علویه ،که دخترش علویه کلثوم نقل کرده بود و مورد توجه مردم قرار گرفت و توسط برخی از مردم اهواز قدیم ساخته شد .

علویه کلثوم می گوید مادرش خواب دیدکه وقتی در حیاط را باز کردم ، حضرت عباس را بر اسب سفیدی بر فراز تپه آن سوی آب دید . از عباس تا رودخانه هیچ خانه ای نبود .

خانه علویه درست آن طرف رودخانه ، در اهواز قدیم و مشرف به کارون بود . قدمگاه حضرت عباس ساخته شد و محل راز و نیاز مردم در پنجشنبه شد . بعدها و تا پیش از انقلاب دسته های عزاداری مسجد فاطمیه کیان پارس ظهر تاسوعا و عاشورا دسته عزاداریشان به عباس ختم می شد .

امیر و خسرو در شط شنا می کنند ، دم دمای غروب هندوانه ای را که از کنار زمین کشاورزی لب شط از باغبان آنجا خریدند ، قاج می کنند . بعد از آب تنی و خوردن هندوانه ای که در آب خنک شده ، در گرمای اهواز چه کیفی دارد . طبق معمول ، در موردهمه چیز بحث می کنند . بحث و کل کل آنها با هم گل می اندازد . از سینما و فوتبال ، به کتاب و بحث های روز می رسند .

امیر در پی انقلاب و خسرو در پی زندگی است .

یکی در اندیشه تغییر رژیم شاه و دیگری به دنبال تغییر زنی است . هردو دنبال نفع و نیازی هستند ، زندگی بی نفع و نیاز ، زندگی نیست.

هر دو کم حوصله ، تند مزاج و سراسیمه شده اند . هردو تشنه اند ، یکی تشنه زندگی و دیگری تشنه مرگ . یکی برای رهایی و دیگری برای رسیدن . یکی کتاب های عزیز نسین میخواند ودیگری کتاب های عاشقانه مثل کتاب «پر » اثر ماتیسن را چند بارخوانده است .

، حال و روزشان گویی یکی شده است . امیر وقت ِ شنیدن داستان عاطفه را ندارد می گوید حالا چه وقتِ عاشقی است ؟ خسرو حوصله داستان انقلاب را ندارد و می گوید حالا چه وقتِ انقلاب است ؟

تو جهانی را می خواهی بسازی و من اگر بتوانم می خواهم خانه ای بسازم .

هریک می خواهند داستان خود را بسازند ، اما زندگی ، چه داستانی برای آنها خواهد ساخت ؟

خسرو حوصله بحث های سیاسی را ندارد ، شاید هم نگران عواقب آن است . می گوید :

از پدرت شنیدم که پس از کودتا علیه مصدق ، در همین خیابان پهلوی اهواز، مردم صبح یامرگ یا مصدق می گفتند و شعار می دادند «غیر مصدق را نمی خواهیم » و عصر همان روز ، مرگ بر مصدق می گفتند . مردم چنین اند ، به بادی می آیند و به بادی می روند .

آرزوهای سیاسی مردم ، سراب ساختیگی سیاستمداران است .

— اما سیاست ، زشت یا زیبا ، زندگی مان را در خود گرفته است و گریزی از آن نیست . باید زندگی مردم عادلانه باشد . ضمنا اگر مبارزه نکنی ، حذف ات می کنند . تلاش برای بقا ، رمز تداوم زندگی است .

— بله اما سیاستمداران دروغگوترین افرادند . شرافت و راستگویی در میان سیاستمداران استثناء و حکم کیمیا را دارد و

در سیاست ، کمتر می توان به حقیقتی دست یافت .

سیاست و مبارزه برای بسیاری ، شاید هم تو ، اگر برای رسیدن به قدرت و جاه طلبی و ثروت‌ِبیشتر نباشد ، نوعی سرگرمی هیجان انگیز و یا نوعی بازی و اعتیاد است .

مردم به دنبال انقلاب اند . فکر می کنند همه چیز درست می شود .

جلوی باور مردم و انرژی در حال فوران آن را نمی توان گرفت . مردم هیجان زده شده اند . خود را نمی بینند ، همه بدی ها و کاستی ها را رژیم و شاه می بینند .

هر کس مخالف انقلاب و تظاهرات باشد ، شاه پرست خوانده می شود . همه چیز سیاه و سفید شده است .

مردم آزادی و رفاه می خواهند ، اما کمتر کسی می داند چگونه ؟ فقط مرگ بر شاه می گویند . نمی دانند بعد از شاه چه خواهد شد . مردم شاه را نمی خواهند و خمینی را می خواهند. جاذبه و رهبری بی بدیل و معنوی آیه الله برای مردم کافی است .

از حضور مردم ِ محله های محروم و فقیر نشین اهواز در تظاهرات ابتدای انقلاب کمتر نشانی هست . انقلاب در بازار و دانشگاه و در مرکز شهر در جریان است و از اواخر پنجاه و هفت ، که دیگر همه مرزها فروریخته است ، همه یکصدا امام و انقلاب را می خواهند .

امیر پرشور و خروش است، دیوانه وار عاشق گلسرخی شده است . با تماشای دفاعیات خسرو گلسرخی ( سال ۱۳۵۱) از تلویزیون هیجان زده شده است می گوید :

اگر اسلحه داشتم ، شاه را ترور می کردم . دفاعیات خسرو‌گلسرخی و کرامت الله دانشیان ، بمبی در فضای سیاسی ایرا ن بود . آیا ساواک دچار خطای محاسباتی شده بود و از میزان خفقان و اعتراض مردم ناآگاه بود ؟ تاثیر سخنان گلسرخی بر توده های مردم و ایستادگی آن دو در برابر جوخه اعدام ، بسیار بیش از آن چیزی بود که ساواک و حتی مبارزان سیاسی متصور بودند .

پدر امیر بازاری معتبر و متدینی در بازار کاوه است . امیر گهگاه به مغازه میوه فروشی پدر می رود و در اولین فرصت خود را به سینما می رساند . سینماهای آپادانا ، آریا ، دنیا در خیابان پهلوی ، خیابان پهلوی به لاله زار تهران می ماند .

بازار کاوه هنوزهم تقریبا همانطور است ، بوی ماهی و میگو ، سبزی های تازه جنوب و تنوع خرماها ، ارده ی سیاهِ دود داده دزفول و ارده سفید شوشتر ، شوخ طبعی های شادی بخش فروشندگانش با لهجه شیرینی جنوبی ، همیشه در خاطره هر کس که یکبار به بازار کاوه می آید ماندگار می ماند .

حمال ها ( باربرها ) با سبدهای بزرگ حصیری بافته شده از برگ خرما ، خرید های مردم را به مقصد می برند . حمال ها صبح زود هویچ ها را لب ش می برند و در سبدها ی خرمایی هویچ های گلی را می شویند و تر و تازه به مغازه می آوردند . کاوه هنوز هم شلوغ و‌پر ازدحام است .

تنها تغییر در جان و روح خیابان کاوه ، به خاک افتادنِ «مکتب قران» محمد زاده ، ‌ یکی از کانون های فرهنگی و مبارزاتی پیش از انقلاب در اهواز است .

محمد زاده فیلم « محمد رسول الله» را با هزینه خود به ایران آورد ، و از بی مهری برخی نیز دل آزده گشت . در پایان سخنرانی ها در مکتب قران طاهر عبیات و دیگر بچه ها ، کتاب های شریعتی را پهن کرده و به خیل مشتاقان می فروختند .

خسروکشاورز زاده و زندگی سطح پایینی دارد ، پدرش درنزدیکی زمینی كه تبديل به باغ شده است کشاورزی می کند است . باغ درست جایی در ضلع شمالی خیابان پهلوان امروزی در فلكه دوم کیان پارس ، جایی که امروز از فلکه بودن هم نشانی نیست . اوایل دهه پنجاه ، بخشی از باغ تبدیل پرورشگاه می شود .

ساختمان وسیعی با تابلوی «پرورشگاه و خیریه فرح پهلوی » در ضلع شمال غربی میدان و در بخش بزرگی از باغ ، ساخته شده است و فرح ، ملکه ‌ سابق ِایران برای افتتاح آن امده است . فرح با لباس بلندی از تور سفید در درون کالسکه ای بزرگ شبیه به کشتی ، که بر روی ماشینی قرار دارد ، از کاخ شاه ( مهمانسرای استانداری فعلی ) تا پرورشگاه کودکان در حرکت است .وبرای مردمی که در دو سوی جاده قدیم صف بسته اند دست تکان می دهد .

اموال کاخ شاه پس از انقلاب سرنوشت نامعلومی یافت . فرش ها ی قیمتی ، تابلوها ، میزهای نفیس و ... کسی تا کنون در این خصوص هیچ توضیحی را نداده است .

کاخ دیگری نیز، اشرف خواهر شاه در ضلع غربی نخلستان دانشگاه جندی شاپور بنا نهاد که امروز به مهمانسرا تبدیل گشته است .

امیر هنگام عبور فرح بی تفاوت فقط به صحنه می نگرد . پرورشگاه کودکان بی سرپرست فرح ، پس از انقلاب در اختیار بهزیستی و چند سال بعد تمام به فروشگاههایی لوکس در بر میدان بدیل شد .

زندگي شهري و هجوم جمعيت ، نه تنها ميدان ها و خيابان ها و ساختمان ها ، كه هویت شهرها و آدم ها را هم تغییر داده است.

روزگاری آدم هاي قديمي هويت شهربودند ، اما امروز نه تنها آنها نیستند یا دیده نمی شوند ، که خانه هایشان هم ویران و نمایی نو می یابند .

هجوم آهن و سیمان و آسفالت ، فضا را بر زمين و سبزه و درخت تنگ كرده است. روزگاري نه چندان دور ، همه زمين هاي آخر آسفالت و شکاره و کوت عبدالله و زرگان و كيان پارس زمين كشاورزي بود.

از "پل سياه " علاوه بر قطار ، کامیون ها نیز عبور مي كردند. بعدها با ساخته شدن پل سوم و پل چهارم ، عبور کامیون ها متوقف شد .

زندگي شهري زندگي را بر آدم ها تنگ كرده است. آدم ها در شهر گم شده اند . روحشان آزرده تر از هر زمان ديگري شده است.

اهواز هم دیگر اهواز قدیم نیست .

اهواز غبارآلود و دلتنگ و نفس گیر شده است . نه از آسمان و ستارگان درخشان شب هایش خبری هست نه از ابونواس اهوازی یادی مانده و نه از لبِ کارونِ آغاسی و بلم ران واحدی ، و نه از نخل ها و بلم ران ها و انبوه ماهیگیران زیر پل سفید و نه از زمین های سرسبز کشاورزان عرب منطقه و نه از بادهای خنک شمالی. شرجی جنوبی و باد شمال ، شب های اهواز را خاطره انگیز می کرد .

تابستان و پهن کردن تشک روی پشت بام ها ، وزش باد شمال و مزه ی خنکی تشک ها وچشم دوختن به آسمان پر ستاره را دیگر نمی توان در اهواز احساس کرد .

زن ها نزدیک غروب ، جلوی خانه را آبپاشی می کردند ، به دیوار کاهگلی آب می پاشیدند ، نسیم خنک ، بوی کاهگل و چای عصرانه ، عجب بهشتی است اهواز .

زن های همسایه دور هم می نشستند ، غصه هاشان را با قصه ها از یاد می بردند ، نوازندگان دوره گرد کولی ، با کمانچه هایی که با برش در قوطی روغن ۵ کیلویی و سیم برق و آرشه ای از موی دم اسب یا لاستیک تیوپ ساخته اند ، با مهارت آهنگ مینوازند.

در عروسی ها زنِ کولی می خواند و می رقصد و پولی می گیرد . ساختن و تیز کردن چاقو از جمله مشاغل آنهاست . کولی ها مردمی سخت کوش و همیشه در حرکت و بی آزاراند . دیگر از رقص و ساز و آواز جوانان در کنار کارون هم خبری نیست .

. در گذشته اهواز ، شب ها ، خوابیدن بر پشت بام های شرجی زده تابستان دنیایی داشت . تشک ها را از غروب ، برای خنک شدن پهن می کردند ، نسیم بادِ شمالی شب های اهواز را دلپذیر می نمود و ستارگان را می شد در آسمانش دنبال کرد . حالا در آسمان ِ روشن شده از آتش و دودِ سیاه صنعت نفت ، ستاره ای هم دیده نمی شود .

در اهواز غبار آلود امروز ، حتی مردمانش مثل گذشته نیستند . غمِ خاک نفس گیر ماسه ها ، عطش تیره و بو داده آب کارون ، وحسرت تلخ نخل های بی سر و خشک خرما ، خُلقشان را تنگ ، روحشان را آزرده و حوصله شان را کم کرده است . تعصب و کینه ورزی های مردمان امروز اهواز را هیچگاه با گذشته اهواز نمی توان مقایسه کرد . نه تنها آب و خاک و هوا ی آلوده و غبارزده ، که روح اهوازهم افسرده تر و پرخاشگرتر از همیشه شده است .

خسرو دیپلم اش را گرفته و پس از سربازی ، کارمند بانک شده است ، حقوق خوبی می گیرد ، به رویاهایش نزدیک شده است . حالا می تواند بی دغدغه فقر گذشته اش به وضع ظاهرش برسد . قصد دارد پیکان جوانان بخرد . اسم باسکول را بارها شنیده است . توصیف هیجانی دوستانش ، کنجکاوی اش را برانگیخته است . غلیان هورمونها نیز هجوم آورده و او را می خوانند ، برای او ، حالا وقت تجربه است .

پنج بعداز ظهراست . پرنده پر نمی زند . خسرو به باسکول می رود . گرمای تابستانِ نفس گیر اهواز در بیابان ِ مسیر معشور ( ماهشهر ) و سربندر و در نزدیکی آتیشا بیداد می کند . آتیش ها ، جایی است که گازهای اضافی چاههای نفت ، سوزانده می شود . گرمی آتیشا جهنمی آفریده است . اما باسکول شلوغ است .

شماری از کارگران بی شمارِ مهاجر ِصنعتی که دور از خانه و کاشانه شان از کار برگشته اند ،و برخی رانندگان کامیون های بیابانی به اینجا می آیند . طبقه متوسط شهری بیش از سایر طبقات جذب این محل می شوند .

خسرو‌می خواست ببیند در این‌محله چه می گذرد ، دل به دریا زده است . از سمت پل سوم به فلکه چهارشیر رفت . آرام و زیرلب و با کمی شرم و حیا به راننده تاکسی گفت، باسکول ؟ نه . آنجا مینی بوس های مخصوصی هست ، زیر نظر یعقوب . سوار می شود . جلوی باسکول پیاده شد ، با تردید وبا حسی از شرم نخستین گناه آدمی ، و یا شاید از ترس دیده شدن و بی آبرویی های بعدی پیشِ بچه های محل .

خجول ، دست پاچه و با شتاب وارد باسکول شد . مثل مردان دیگر که برای انتخابِ زن دلخواهشان ، خانه به خانه می رفتند ، جستجویی نکرد . نمی دانست چه باید کرد .

جلوی اولینِ خانه ی سمت راست ایستاد . خانه دیوار کاهگلی کوتاهی دارد . خانه دیگر ، دیواری از آجرهای جدید سرامیکی خوش رنگ و‌جذاب ِسبز و زرشکی رنگی که به تازگی به محله های مرفه نشین شهر مثل ملی راه و زیتون و کیان پارس راه یافته بود خودنمایی می کرد .

باسکول اهواز در این زمان پس از محله ی شهرنو در تهران ، شیک ترین و بهداشتی ترین وضعیت را در میان سایر محلات اینگونه داشت . کنار ورودی بزرگ باسکول ، کیوسک کوچک نگهبانی است . ماموری از شهربانی ،برای حفظ نظم و ممانعت از ورود جوانان کم سن وسال به باسکول .

اتاق کوچک ِبهداشت مستقر در باسکول ، کارت گواهی بهداشت زنان روسپی را کنترل می کرد . در سال های قبل از دهه پنجاه ، سوزاک و سفلیس از بیماری رایجی بود . در کنار مطب هر پزشکی ، تابلوی درمان سوزاک و سفلیس دیده می شد . اکنون در اواخر دهه ۵۰ ، دیگر خبری هم از تابلوهای این بیماری ها در اهواز دیده نمی شود .

محله بدنام اهواز یا باسکول اواخر دهه چهل احداث و رونق گرفت . پیش از آن خانه هایی در خیابان سی متری و در ضلع شرقی خیابان ، درست روبروی

سقاخانه اهواز و پشت اطراف ِکلانتری ۲ تا قبرستانِ سید جواد ، و در کنار دبیرستانی که بعدها در این‌ منطقه ساخته شد و در ادامه تا جایی که به پشت شیر خورشیدِ آن زمان (ساختمان فعلی میراث فرهنگی ) می رسید ادامه داشت.

چند قهوه خانه و مشروب فروشی در خیابان سی متری و بالاتر از سینما کارون ، مردان ِ مشتاق را به خود می خواند . پس از غروب عربده کشی مردان مست و تلو تلو خوردن آنها امنیت عابران را سلب می کند .

مخالفت های مردم و اهل بازار و خصوصا روحانیت اهواز و جدیت و سماجت ِ سرهنگ پهلوان ، رییس شهربانی استان خوزستان ، که می گفتند پسر خاله شاه است ، تمامی زنان روسپی به بیابانی ِخارج ازشهر، در جایی پرت و بی آب و علف و در خانه هایی نوساز انتقال یافتند .

شهربانی بنا به دلایل فرهنگی - اجتماعی حاکم ، بصورتی نانوشته از روسپی خانه ها حفاظت و آن را به رسمیت شناخته بود .

در ابتدا که محله باسکول هنوز اماده سکونت نشده بود ، زنان روسپی شب ها از باسکول به خانه های خویش در شهر بازمی گشتند ، وبه مهمانی های شبانه ی خاص می پرداختند‌ . با رونق باسکول ، همگی از محله پشت کلانتری سی متری به محل جدید ، در بیابان کوچ کردند .

باسکول ترازوی مخصوصِ وزن کشی کامیون ها بود. خروجی اهواز- ماهشهر. و درست در جلوی پلیس راه کامیونها را وزن کشی می کردند تا بیش از ظرفیت و تناژ استاندارد ، باری را حمل نکنند . حالا درست در پشت همین مکان ، زنانی ، مردان را وزن کشی می کردند . شهرک جدید ، به دلیل مجاورت با باسکول ، به باسکول معروف شد .

سایه ی باریکی کنار دیوار افتاده است . خسرو زیر سایه راه می رود تا از نور آفتاب خود را دور کند . زنی مفلوک ، ژنده پوش زیر سایه کم ِرمق دیوار نشسته است .

آرایش چهره اش او را چون ارواح و شیاطین فیلم های وحشتناک سینمایی کرده است ، سردو بی روح . کمتر رهگذری میل به ماندن و حتی دیدن چهره ی درهم ریخته ی او را دارد ، التماس می کند اما مردان ، برای رسیدن به طعمه ای دیگر از هم سبقت می گیرند . زن در حسرت نگاهی هم مانده است .

سرزندگی های زن تماما در گذشته اش مانده است . جوانی اش در گذشته ی تباه شده اش مانده است . اکنون چهره اش ، کریه و بی رمق و بی رونق شده است .

رنگ‌ و رو رفته و زوار دررفته شده است . گویی جذامی است ، برای دیدن او کسی ، لختی هم نمی ماند . تنها یادگار ایام گذشته اش قوطی نقره ای سیگار اشنو است . با ژستی اشرافی ، قوطی سیگارش را باز می کند . توتون را در برگ نازک می پیچاند و به سختی آب دهانش بر کاغذ سیگار می چسباند . سیگاری روشن می کند . دمی راحتی و سبکی و شاید حس اندوه اش را با دیدن حلقه های دود به تصویر می کشد .

ترانه ی پوران را زیر لب و نصف و نیمه می خواند :

زندگی راستی چه زود می گذره

آدم از فردای خود بی خبره زن ، درحاشیه شهر زندگی می کرد ، کنار دکل های شرکت نفت ، پدرش مهاجر است . بی سواد و بدون حرفه وتخصصی خاص ، تنها برای بهتر شدن وضعش به خوزستان آمده است ، اما حالا از میان زباله ها ، با یافتن کفشی کهنه و فروش لوازم قراضه شاید نانی به دست آورد زندگی قراضه ای ، به سر آدم چه می آورد . زن را در ۹ سالگی به عقدِ مردی شصت و چند ساله دراورده است ، نه ، در قبال وجهی او را فروخته است . فقرو فراموش شدگی ، تقدیرِمحتوم چنین زنانی است . تقدیر دیروز و پریروز ، امروز و فردای این جمعیت فراموش شده و پنهان و ستم دیده است .

به کشیدن مواد مخدر مجبورش کردند و سپس به فروش مواد و ......

۱۵ سالگی به عشق دروغین پسر دایی از خانه فرار کرد . راهی خانه ای امن شد ، برای او جایی بهتر از زندگی زیر دکل ها ی برق فشار قوی و در زیر آتش و‌ آشغال بود . به خدمت پنهان مردان پُرپول و گاه مدیرانی در شهر درآورده شد . پس از دوسال رسما به فاحشه خانه ی باسکول برده شد. روالی که بسیاری از چنین دختران مظلومی ناچارا طی می کنند .

اکنون در سی و پنج سالگی ، هفتاد ساله می نماید . می گوید حالای من را نبین ، روزی ، روزگاری داشتم . بیچاره پیرزن .

خود را عرضه می کند ، به بهایی اندک تر از اندک ، چندش آور شده است ، جز التماس راهی برای جلب مشتری ندارد ، گاهی سیگاری و گاه سکه ای جلویش انداخته می شود .

خسرو به اولین خانه وارد شد . خانه ای با حیاط و اتاق های دور تا دور ، سقف حیاط اش را پوشیده کرده اند . چهره های درهم وپراضطراب و بیمارگونه دور تا دور حیاط سرپوشیده نشسته و ‌در نوبت اند ، شبیه صف انتظار بیماران در بیمارستان ، همه آرام ، مثل مرده ها ، هاج و واج همه در انتظار نشسته اند .

بوی تند وتیز و نفرت انگیز عرق خشکیده ی مردان از کار برگشته ، مردانی که هفته ای یکبار به حمام می رفتند . بوی ادکلن های تقلبی ِ دست فروشانِ کنار خیابان ، همراه با نور خیره کننده ی قرمز و زنان های عروسکی رنگ آمیزی شده و بوی سیگارهای پیاپی ، فضارا تهوع آور کرده است . هنوز نوار کاست همه گیر نشده است ، صفحه گرامافون صدای آغاسی را درفضا می دواند : وای از این دنیا - نه روشنی به شبم - نه خنده ای به لبم ...دور از یارانم - بی هم زبانم ....

مردانی گیج و‌متوهش به صف نشسته اند ، با خنده هاو شوخی های ابلهانه ، شوخ و شنگ و بولهوسانه ؛ بیست ، تا چهل و شصت ساله هستند .

زنان یکی یکی آیند . جلوی چشمان گرسنه مشتریان رژه می روند . غم در چهره آنها ته نشین شده است . ماسکی از لبخند تصنعی بر جهره دارند و با مردان دست می دهند و دلبری می کنند . زنان پس ازنمایش خود ،با اشاره انگشت مشتریان را به خود می خوانند و به اتاق هایشان می برند و در انتظار بخت روزانه خویش می مانند .

زنی پشت میز ژتون می فروشد . دو مرد تنومند در کنار « خانم رییس » برای محافظت از زن ایستاده اند . عجیب است در اینجا ، نزاعی میان مردان در نمی گیرد ، مردان ، خسته تر و بی روح تر از آنند که با هم جر وبحث و جدل و و نزاعی داشته باشند . همه خود را اسیر و نیازمند می یابند و چون مریضان آرام می نمایند .

زنان با ژتون های پلاستیکی رنگارنگ شناخته می شوند . ژتون آبی رنگ عاطفه است . نوبتی ده تا پانزده تومان ، و بیست درصد حق رییس را پیشاپیش می دهند .

خسرو روی صندلی فلزی ارجی که جیر جیر می کند می نشیند ، کمی بعد بلند شد ، می خواهد برگردد ، اما زنی را دید ، ساده ، زیبا و خجالتی ایستاد . زن موهایش مشکی است و با روبانی زرد موهایش را بسته است ، پوشیده تر از دیگران است . لباسی با رنگ ارغوانی نزدیک به قرمز به تن دارد . .دوباره می نشیند ، آشوبی در دل دارد . چه کند ؟ رفتن یا ماندن ؟ درصفِ انتظار ودرحیاط متعفن سرپوشیده در انتظار می نشیند .

ژنونی آبی رنگ را خرید ، وارد شد ، پاهایش از ترس مواجهه با زن سست شده و به سختی قادر به حرکت است . حالا بوی تعفن سالن یادش رفته است .

‌عرق کرده ، اما از سرما تمام بدنش می لرزد . زن بی هیچ پوششی چون لاشه ای بی جان در گوشه ای از تخت افتاده است . ملحفه کنار تخت را درانگشتان می پیجاند . خستگی ، دلهره یا شرمی ذاتی او را درخود پیچانده است ؟ زن هیچ سخنی نمی گوید ، نه دعوتی و نه لبخندی . چهره ای غمگین و معصومانه دارد .

خسرو ، میانه ای با خدا و دین ندارد ، اما چیزی در زن می بیند که او را از نزدیک شدن به او منع می کرد . معصومیتی ِ محجوب و غمگین در زن است .

با خود گفت : اگر خدا هم نباشد ، هر کاری مجاز نیست . اما هر کار مجاز یا غیرمجازی را چه کسی تعیین می کند . معیار باید و نباید چیست ؟ پیش خود گفت ، معیار من ، ستم نکردن به دیگری است . همین .

این دین و آیین من است . هرگز «ستم مکن ،» . باقی همه حرف است . خسرو در این اندیشه است که اکنون چه کند ؟ ستم کردن یا نکردن او چه معنایی دارد ؟

دقیقه ای در کنار زن ماند. بهت زده است ، حالتی غریب در خود می یابد . بی هیچ اختیار و اراده ای ، حس می کند از زن خوشش آمده بود . ژتون را داد و بیرون رفت . کمی دورتر در سایه دیوار که حالا بیشتر شده بود ایستاد.

با خود فکر می کند .

زنِ ژتون آبی ، برای لختی استراحت به بیرون آمده ، سیگاری را روشن‌می کند

تک درختی قامت برافراشته است و سایه ای با خود دارد .

درخت بی عار است .

درختی با سایه ، ریشه و برگ سبزی . سایه و ریشه ، چه نعمتی است در برهوتِ زمین تفتیده خوزستان . درخت بی عار ، (نامی است که مردم اهواز بر این درخت گذاشته اند) .

پیش از انقلاب ، دولت برای تثبیت شن های روان و جلوگیری از فرسایش خاک و گسترش گرد و غبار ، در هجمی انبوه ، در اطراف شهر اهواز این درخت را کاشته بود .

درخت بی عار ، در سخت ترین شرایط آب و هوایی رشد می نمود . میوه ای نداشت ، گاو و کوسفندان برگ اش را نمی خوردند ، چوبش آتشی نمی افروخت ، اما سایه ای داشت که بر سر مردمان سوخته ی زیر آفتاب می انداخت .

زن به زیر سایه درخت بی عار آمده است .

سگی گرسنه و‌بی حال ، پیر و درمانده ، در کناری نشسته است . زن با او حرف می زند . سگ تشنه است ، زبانش له له کنان بیرون افتاده ، به او آب می دهد . با بغض و غصه ، برای سگ درد دل می کند .

— تو تنها محرم من هستی ، توپاکی و من در منجلاب . حرفهایم را می فهمی ؟ . سگ با چشمان زل زده وبا ترحم و مهربانی به زن می نگرد . گویی تنها دلخوشی سگ هم در این دنیا محبت این زن است .

— حس می کنم تو حرفهایم را می شنوی ، اگر می فهمی برای دلخوشی من هم که شده بیا و زیر این سایه و در کنار من بنشین . کوکی ، نامی که زن به یاد کودکی خود ، بر سگ نهاده است ، سگ می جهد و زیر سایه و کنار زن می نشیند .

زن با خود گفت : خدا را شکر . یکی حرفم را می شنود . من که نه پدر ، و نه مادرم را می شناسم و نه حتی سجلی دارم . در این دنیا، تنهایی چون من نیست . شاید خدا تو را همدم من کرده . بالاخره خدایی هم هست .

وقتی به خدا باور نداری ، وقتی انکارش می کنی ، وقتی همه بلایا و مصیبت های خود را ازاو می بینی ، او را مقصر می دانی و به او ناسزا می گویی ، وقتی فکر می کنی رهایت کرده است و تو را به دردسر انداخته است ، از او دور می شوی و او را مسبب همه بدبختی ها و نداشته هایت می بینی ، باز هم گاهی نسیم مهرش بر جانت می نشیند و نگاهت به جایی دوخته ی شود . باز هم او را می خوانی ، عاطفه در کنار کوکی او را می خواند .

با دمپایی درِ خانه آمده است ، به درخت بی عار آب می پاشد ، شیلینگ پاره پاره است . تحمل فشار آب را که با دست زن برای پرتاب آب با انگشتش گرفته شده است را ندارد، از سوراخ های شلینگ پلاستیکی آب فوران می کند . شیلنگ با بریده ای از تیوپ سیاهِ کارافتاده ی ماشین یا موتور وصله پینه شده است .

آب راهی برای رهایی به بیرون می جوید .

عاطفه آب را بر روی پایش روانه می کند . درخت و خاک ، تشنه جرعه ای آب ، بی صبرانه در انتظارند . برگ ها با نوازش آب ، تکانی می خورند، بیدار و به سوی آفتاب بال می گشایند . بوته ای کوتاه و نحیف از گُل ‌ِ سرخ کنار درخت بی عار بوی خوش می پراکند و زن با بوی خوش گُل دمی تازه می کند .

گرما کلافه اش کرده اما به صورتش آب نمی زند ، میخواهد ، اما نمی شود . باید به سر کارش برگردد . سایه می آید و می رود ، و عاطفه در لحظه ای سایه را می فهمد .

آب جهیده از درزهای کوچک شلینگ پاره ، چهره خسرو می پاشد و خنکای آن را خسرو می چشد، بوی خوش گُل سرخ و کاهگلِ آب خورده به هم آمیخته اند و زن به مردی که دقایقی قبل (خسرو ) دیده بود می گوید : پسر تو هنوز اینجایی ؟ چرا نرفته ای ؟ تو مال‌ِ اینجاها نیستی . برو‌

— نمی توانم .

، اما تو هم مال اینجا نیستی !

زن گفت : برودنبال کارت ، دیگر اینجا نبینمت

- اینجا جز ندامت و حسرت چیزی نیست ،

در اینجا تنها دلخوشی من نزدیک غروب است . وقتی نسیمی می آید و باد به آرامی برگی از درخت را می لرزاند . زیر سایه این درخت بی عار ، احساس خوشی به من دست می دهد .

تنها عشق من ، این سایه و نسیم و سگ است .

خسرو گفت :

پس چرا اینجایی ؟ تو کجا و اینجا کجا ؟

آرام و بی قرار ، اشک بر گونه ای عاطفه غلطید

- چه بگویم ؟ اینجا میان لاشه ها ، هیچ حس و لذتی جز نفرت ندارم . چه کنم ؟ نمی دانم . اگر بدانم، باز هم نمی توانم . این سرنوشت من است .

سخنان خسرو میلی در زن نینگیخت . عاطفه با خود گفت : این هم پسری است که اولین بار زنی را دیده است و هجوم غریزه ، گرم و بی تاب اش کرده است .

زنی بلند قامت ، با چهره ای رنگ کاری شده ، با لحنی خشن و بی روح گفت : عاطفه چه می کنی ؟ برگرد سر کارت .

. اگر عاطفه به جای ربوده شدن در کودکی در خانه می ماند ؟ اگر لحظه ای ، تنها لحظه ای دیرتر به سر رودخانه می آمد یا اصلا نمی آمد چه می شد ؟ اگر مرد از دزدیدن عاطفه منصرف می شد چه ؟ اگر برای درس خواندن به شهر می رفت ؟ اگر در آغوش مردی مهربان می آرمید ؟ اگر پزشک یا معلمی یا پسر کدخدای ده با او ازدواج می کرد چه‌ می شد ؟ و او اکنون کجا و در چه وضعی بود ؟

انسان آنی هست که است ، یا آنی که باید هست بشود ؟ یا آنی که ناخواسته ، آن شده است که اکنون هست ؟

تاریخ ، طبیعت ، جغرافیا ، نژاد ، ژن ، اراده ، محیط ، تربیت ، فرهنگ ، سنت ، عرف ، کدامیک کودکی خردسال و در پی شادی را عاطفه کرد؟

عاطفه چه کند ؟ سهم او ازهستی یا طبیعت چیست ؟ حالا او اینجاست .

زنی تنها و بی پناه ، در کنار هیاهوهای هیچ و پوچ . بی آنکه خود خواهد ، زنی از زنان محله باسکول است .

زن به خانه برگشت و خسرو تنها ماند ، زیر سایه درختِ بی عار .

امیر به خسرو گفت :

تو می خواهی عشقت را تحمیل می کنی . عشقِ تحمیلی و‌یکطرفه ، عذاب آور است . عذابی دو سویه ، هم برای تو که به او نمی رسی و هم برای او که در فشار توست ، هر چند برخی معتاد گونه این عذاب را شیرین می یابند .

عشق باید ، آرام بخش و شادی آفرین باشد ، جاده ای دو طرفه باشد . گرفتار شده ای ، عاطفه را هم گرفتارکرده ای . عاطفه هم با تو خوش نیست ، می فهمی ، ازتو فرار می کند .

همین کافی است تا رهایش کنی . عشق هزار خوبی دارد اما یک عیب هم دارد ، چشم و گوش ات را می بندد . حقیقت را نمی ببنی یا نمی خواهی ببینی . همین یک عیب ، هزار حسن را از بین می برد . عشق ، افراط در دوست داشتن است و‌نفرت ، افراط در دوست نداشتن است .

تو عقلت رو از دست داده ای . عشقی که ضعیفت می کند عشق نیست ذلت است .

— تو هم عاشق انقلابی و از شاه متنفر . چه فرق می کند

کاش آنچه را می فهمیدیم ، می توانستیم عمل کنیم .

— عاطفه را رهایش کن تا رها بشوی . تنهاراه همین است .

خسرو عصبی شده است . حواسش نیست ، ناخن به

دندان گرفته است . می نشیند و بلند می شود . تند تند به سیگارش پک می زند . مستاصل ودرمانده شده است . میلِ خواستن عجب مهلکه زهرآلودی است .

از فلکه »سه دختر » و از پل سفید به سمت رستوران و میخانه ی خیام ، کنار پل می روند . لبی تر می کنند . امیرهم می نوشد . خسرو مستِ مست شده است .

خسرو گفت :

وقتی مقاومت می کنی ، وقتی فرار می کنی

مغزت ، ذهنت ، مثل خوره خُردت می کند .

دلت هنوز برای کسی می تپد،

خوابش را می بینی

لحظه لحظه او را می بینی، اما او‌ تو را نمی بیند ،

بله باید رهایش کنی تا رها شوی، اما مگر می شود ؟ او در ذهن و روح ات خانه کرده و رهایت نمی کند . می خواهی به او بد می گویی و نفرت و دشنام بارش می کنی ،اما نمی توانی

با خودت می جنگی و فرار می کنی . اما فایده ندارد .

— فراموشش کن .

— کاش می شد ، کاش می توانستم . کسی که جزئی از وجودت شده است و او را می خواهی و نمی یابی ، گویی بخشی از وجودت از تو جدا شده است .

— عشق به همان سرعتی که می آید ، گاه می رود . همیشه آنطور که می گویی نیست . عشق هم فراموش می شود . عشقی می رود و عشقی دیگر جایش می نشیند .

زندگی پر است از عشق های مکرر ، میل و حسی می آید و می رود .

به باسکول رفت . با اصرار و ‌ التماس پیشنهاد ازدواج و ترک باسکول را داد . عاطفه رد کرد . اینگونه اتفاقات بارها در روسپی خانه ها رخ می داد . عاطفه گفت : من آدم خودم نیستم . من آدم دیگران هستم ، «خانم رئیسی» دارم و محافظانی قلچماق ، جرات آب خوردن ِ بی اجازه را هم ندارم ، چه رسد به ترک اینجا .

امیر شاهد این کشش و کوشش خسرو بود . دلش برای خسرو می سوخت . خسرو به می گساری هرروزه روی آورد ه است . .رستوران خیام ، پاتوق خسرو شده بود —

امیرهیچ مصیبتی بدتر از دوری و یا نرسیدن به عشق نیست .

وقتی هدایت می گوید درزندگی زخم هایی هست که مثل خوره در انزوا روح را آهسته می خورد و می تراشد ، فکر کردی منظورش چی بوده است ؟ تنها ، داروی فراموشی ، بقول هدایت شراب و خواب مصنوعی با افیون و مواد مخدر است ، اما خودش هم می گوید که تاثیر این گونه داروها موقت است و بعدش به جای تسکین بر شدت درد می افزاید . راست گفته اند که مستی هم درد منو دیگه دوا نمی کنه .

؟ — بنظرت هدایت چرا خودکشی کرد

—شاید عاشق کسی بوده و به عشقش نرسیده ، چه می دانم . آدمی ِ مثل هدایت که نباید خودکشی کند . دلیلی برای خودکشی اش نمی فهمم ، او‌ در زندگی چیزی کم نداشت مگر نرسیدن به عشقِ کسی یا چیزی .

سگ ولگرد ، برای چه دنبال ماشین می دوید ؟

— پس هدایت هم گمشده ای داشته است دست نایافتنی ، بیخیال . زندگی کن ، دم رو غنیمت دان . زندگی کن . روزی به‌همین زودی ها‌ داستان زندگی و بازی زمانه ات تمام می شود. اگر در زندگی نه خدایی و نه هدفی باشد ، هدف و معنایی باید برای خودت بسازی . هدف و معنایی که شادی و آرامش برایت داشته باشد .

زندگی را همانطور که هست باید پذیرفت ، تا جایی که زورت می رسد تغییرش بده . چیز بدی در دنیا نیست ، آنچه رو بد می دانی ، مبارزه کن و تعییر اش بده .

همه چیز در این دنیا ، به نسبتش با تک تکِ ما ادم ها معنا پیدا می کند . چیزی که برای من خوب است ، ممکن است تو آن را بد ببینی . من انقلاب رو خوب و عاشقی رو بد ، و تو عاشقی رو خوب و انقلاب رو بد می دانی .

رستوران خیام نیز در یکی دو ماه منتهی به انقلاب ، از ترس آتش زدن توسط مردم خشمگین تعطیل و تق و لق شده است . خسرو هم جایی برای خالی کردن خود نمی یافت .

با احتیاط به بانک می رفت پس از آن به کنج تنهایی اش فرو‌می رفت .

عصر جمعه ، عاطفه را به سینما دعوت کرد . سینما کارون ، نبش سی متری و خیابان طالقانی امروزی و جایی که اکنون به حسینیه ثارالله تبدیل شده است .

امیر گفت ، خسرو دارد دیوانه می شود . چرا به خواسته او جواب رد دادی ؟

— خسرو کجا و من کجا ! او متوجه نیست . من اختیاری ندارم . نمی توانم خودسرانه تصمیم بگیرم . مرا خواهند کشت . می فهمی ؟ امیر گفت :

خسرو تو را دوست دار‌د ، عاشق تو شده .

عاطفه صورتش سرخ شد . شرم و خجالت سراسر وجودش را گرفت ، شرم‌؟ عجیب است ، خجالت ؟ چرا ؟ مگر چه حرف عجیبی می شنید ؟ بارها چنین سخنانی را از مشتریان خویش شنیده بود .

حتی خوشش هم می آمد . می دانست دروغ می گویندو تصنعی است ، اما حتی شنیدنِ دروغ دوست داشته شدن را دوست داشت . بیشتر دوست داشت دوستش بدارند تا او کسی رادوست داشته باشد . اصلا نمی دانست که چگونه می تواندکسی را دوست بدارد .

گاه با شیطنت و شوخ طبعی در مقابل تمجیدهای مردان سکوت می کرد ، بیشتر این را نوعی سرگرمی می دید . هیچگاه حسی به کسی در او برانگیخته‌ نگشت .

اما حالا چرا دستپاچه شد ه است ؟ عاطفه گفت : چی ؟ دوستم دارد ؟ باور نمی کنم . چنین سخنانی را بارها شنیده ام اما باور نکرده ام .

اولین باری است که کمی باور می کنم . عاطفه به جهانی تازه راه می یافت . از وادی دوست داشته شدن ، به دنیای دوست داشتن وارد شده بود .

اشک در چشمانش حلقه زد ، چشمانش را به زمین دوخته بود ، فیلم قیصر برای دومین بار است که در سینما کارون اکران شده است . صدای فرمان می آید .

فاطی هتک حرمت شده است و قیصر ، برادر کوچک فرمان از جنوب به خونخواهی فاطی و فرمان آمده است . امیر سکوت کرده است . فرمان در وقتِ مردن می گوید قیصر کجایی ؟ و امیر در فکر عاطفه است .

عاطفه گفت : اما به خسرو بگو گاهی به سراغم بیاید .

امیر گفت :

روزی می رسد و می بینی تنهایی ،

با غرور ، باز می گویی نه ! تنها نیستم !

اما تو تنهایی ! بدون عشق . روزی خواهی گفت

چرا در برابر آنهمه سوز و گداز خسرو غرور ورزیدم .

می دانم روزی خواهی گفت :

کاش به خسرو می گفتم دوستت دارم و از این زندگی نکبت بار رها می شدم .

امیر ‌داستان را به خسرو گفت و با برخود تندِ تو غلط کردی عاطفه را دیدی رویرو شد .

موج انقلاب بالا گرفته است . انقلاب و انقلابی گری لعابی بر همه کشیده است ، مثل لباس ، غذا ، موسیقی ، اندیشه ها و حتی نظرات علمی ، انقلابی شدن مد روز شده است .

حالا خسرو ته ریشی گذاشته ، کفش کتانی قهوه ای چینی می پوشد ، این کفش ها برای درگیری و فرار در برابر پلیس عالی است ، دیگر به رستوران خیام نمی رود .

مدتی است دیگر به سراغ عاطفه نمی رود .چرا ؟ از او ناامید شده است ؟ انقلابی شدن با رفتن پیش عاطفه جور در نمی آید ؟ از بدنامی می ترسد ؟ توبه کرده است ؟ نمی دانیم .

موج انقلاب خسرو را هم در خود کشیده است .

عاطفه به دیدن خسرو کم کم عادت کرده است . خسرو از دیدن عاطفه توسط امیر در سینما عصبانی است . اما چه کند ؟ نمی داند چه تصمیمی بایدبگیرد . فرار از آنچه او را می خواند .

عاطفه گفت : اجبار و زور مرا به اینجا آورد . حتی نمی دانستم اجبار و زور یعنی چه ؟ دوست داشتن یعنی چه ؟ و معنی آن چیست . یکباره خود را در اینجا دیدم ، اما حالا می خواهم به اختیار از اینجا بروم .

عاطفه حالا دنبال خسرو بود ، اما خسرو گم شده است یا خود را گم کرده است . عاطفه با حسرت می گوید : افسوس وقتی خسرو آمد که رفته بود .

شاه از کشور فرار کرده است . همه جا شلوغ و مردم خوشحالند .

شیرینی توزیع می کنند . رژیم باید خودی نشان بدهد . گروههایی از وابستگان رژیم ، خانواده هایی اندک از ارتشی های لشکر ۹۲ زرهی را با زور و اکراه به خیابان‌کشانده اند .

معلوم است به زور آمده اند . شعارشان جاوید شاه است . ارتش آرام آرام خود را از مقابله با مردم دور می کند . قره باغی در جلسه سران ارتش می گوید « مثل برف آب خواهیم شد».

شاه پس از ۱۷ شهریور و دیدن سیل معجزه وار مردم در خیابان ها ، با تعجب از نخست وزیرش می پرسد ، پس حامیان ما کجا هستند ؟ پاسخ می شنود : قربان در خانه هایشان نشسته اند .

هادی غفاری سخنران مسجد جزایری است . عادل ، هادی و کاظم نقش اصلی را در برنامه دارند . پس از سخنان آتشین غفاری مردم به خیابان می ریزند . کتانباف تیر می خورد و کشته می شود .

رضا گلسرخی در حسینیه اعظم سخن می گوید و مردم در تظاهرات شعار می دهند و در جنگ و گریز با ارتشیها ، شعار حکومت اسلامی می دهند .

چهارشنبه ای نیروهای ارتش ، به خیابان یورش می برند . شهر را به خاک و خون می کشند . با تانک به خیابان آمده اند . ماشین هایی را له و لورده می کنند . در دانشگاه جندی شاپور به تجمع اساتید و دانشجویان در دانشکده تربیت بدنی حمله می کنند .

اما از هواداران شاه خبری نیست . تنها گروهی اندک از خانواده های برخی ارتشیان و برخی افراد معلوم الحال در خیابان با پرچم و شعار زنده باد شاه و شاه باید برگردد در خیابان امده اند .

خیابان ۲۴ متری ، فلکه مجسمه و خیابان پهلوی ، مسیر تظاهرات چماق داران اندک ِ حامی شاه با حمایت و همراهی گروهی ارتشی مسلح و شهربانی شده است .

پس از تیراندای به مستر لینک و فرار او از ایران‌ ، پل گریم امریکایی ترور و کشته شد ، بروجردی از مسولان بلند پایه شرکت نفت ، سرگرد عیوقی رییس گارد دانشگاه نیز ترور شدند . به آتش کشاندن کلوپ کیان پارس ، بانک مرکزی صادرات در نبش خیابان پهلوی و در نزدیکی فلکه مجسمه و تخریب سایر بانک ها و نهایتا اعتصاب شرکت نفت ، کار رژیم را به پایان رسانده است .

کنترل شهر در دست بچه های انقلابی است .

تظاهرات خیابانی را رهبری می کنند .

پس از انقلاب شمس تبریزی فرماندار نظامی اهواز اعدام شد ، اما رییس ساواک اهواز ، زند وکیل آزاد شد .

چگونه و به چه شکلی و چرا عاطفه باسکول را ترک کرده و در میان تظاهرات ِچماق داران در خیابان بیست و چهار متری حضور دارد . برخی می گفتند رژیم اراذل و اوباش و فاحشه ها را به خیابان آوردن است .

خسرو چند ماه است در فکر عاطفه روز و شب ندارد . افسرده و عصبی است اما دیگر به سراغ عاطفه نرفته است . جواب منفی عاطفه او‌را منصرف کرده است ؟ پشیمان شده است ؟ انقلابی شده است؟ از موج انقلاب و انقلابی ها ترسیده ؟ تردید و دودل شده است ؟ معلوم نیست ، اما عاطفه حالا به فکر خسرو در به در به دنبال اوست .

مردم در مقابل چماق داران به صف شده اند . عاطفه به جمعیت ِمخالف چشم دوخته است ، شاید خسرو را آنجا بیابد . به سمت مخالفان می رود .همراه آنها شعار می دهد . گریز و درگیری زیاد شده است . عاطفه با جمعی ، درکوچه ای بن بست ، در خیابانی در ضلع جنوبی بیمارستان جندی شاپور گیر افتاده است .

شعارجاوید شاه در طنینِ شعار مرگ بر شاه شنیده نمی شود . صداها لرزه بر دو و دیوارها انداخته است .عاطفه به دنبال خسرو است ، اما در جمع محو شده است ، گویی حتی خسرو را هم فراموش کرده است .

در میان هجوم ‌ ارتشی ها و جنگ و گریز های بی محابا ، عاطفه چون پرنده ای بی پناه ، هاج و واج ، زیر دست و پای خشمگینانه دو طرف افتاده است ، سر و صورتش به پایه ی سیمانی برق کوبیده شد . خون تمام چهره اش را پوشانده است ، از خسرو خبری نیست .

رژیم شاه در گسترش فساد بی محابا و بدون توجه به مذهب و مذهبی ها پیش می رفت . جشن فرهنگ و هنر در سال ۵۰ در شیراز و گسترش مراکز فحشا و فساد بصورت رسمی توسط رژیم نفرت مردم و علما اثرا برانگیخته بود و یکی از عوامل مهم در سرنگونی نظام سلطنتی گردید .

با همه گیر شدن انقلاب ، کار باسکول هم بصورتی خودخواسته نیمه تعطیل شد . تا اواخر تابستان ۵۸ هنوز تکلیف ان روشن نیست . پیش از انقلاب شهربانی سپر حمایتی اینگونه اماکن بود ، حالا همه چیز عوض شده است .

باسکول را تعطیل و زنان را در ساختمانی بزرگ متعلق به شرکتی مصادره ای در اطراف زرگان جمع کردند. آنها را موعظه کردند و برایشان برنامه های مذهبی هم دایر کردند .

برخی اعدام ، برخی به مصادره اموال محکوم‌ شدند ، برخی بستگانشان امدند و با تعهد رهایشان کردند برخی را نفی بلد و برخی با توبه و انابه زنده ماندند و در گوشه ای از شهرخود خود را گم کردند . زنی التماس و گریه می کرد .پدر و برادرش از شهری دورآمده بودند و او توان دیدن آنها را نداشت . امده بودند تا او رابا خود ببرند. و‌زن برای اعدام شدن التماس و گریه می کرد .

بقیه زنان مفلوک و درمانده را با اتوبوس و با مردانی مسلح به شهرهایشان برده و رها کردند، یا به خانواده هایشان سپردند . دست اندکاران اصلی باسکول اقدس نظام ، حسین م ، شیرمحمد ، حسن م فرار را برقرار ترجیح دادند . یعقوب توبه و به مسجد پناه برد و برخی دیگر هم رنگ عوض کردند و به شکلی دیگر درآمدند .

باسکول پیش از انقلاب در ایام محرم و صفر ،

نیمه تعطیل و یا تعطیل می شد .

قانونی نانوشته که با اعتقادات حتی این جمعیت طرد شده اجتماعی گره خورده بود . در این ایام به حرمت محرم خیلی ها دست از کار می کشیدند و برخی برای زیارت به مشهد می رفتند .

امیر این را از زنی روسپی در قطار شنیده بود که به دوستانش به مشهد میرفتند .«، وقتی که آقای ط ، مسول روزنامه حزب رستاخیز در اهواز ، از زنی روسپی تقاضایی نموده بود . ‌

امیر از خانواده ای مذهبی ، دیدگاهی مارکسیستی ، سبکی غرب گرایانه و روحیه ای فرصت طلبانه و سوداگرانه است . خوب بحث می کرد .

معتقد به اولویت کار فکری بود ، در بحث های سیاسی بسیار محتاط ، ودر سایر مباحث بسیار پرچانه و در عین حال مسلط بود . به حفظ خود برای برنامه ریزی اینده انقلاب اعتقاد داشت . پس از انقلاب در کلافی سردرگم گیر افتاد .

انقلابی گری او و همفکرانش پر خطر تر از قبل می نمود . ترجیح داد بیشتر نظاره گر باشد. چند صباحی در اداره ای دولتی مشغول کار شد و سپس بازار را برای خود مناسب تر دید و به بازار پیوست . اکنون کارگران زیادی در کارخانه اش زیر دست او کار می کنند و هر روز درگیر خواباندن اعتصابات کارگری است .

دندان های هاي جلويي اش بدجوري ريخته است، اما هنوز چند تاييِ دندانِ شكسته به صورت نامرتب در جلوي دهان ، و درست در سمت چپ بالاي دهانش ديده مي شود . يك چشمش هم تخليه شده و چشمي مصنوعي در آن جا سازي شده است. وقتي نشست ، همه را ديد ، جز او را

نه اينكه نمي خواست، نه ،واقعا او را نديد. دقايقي بعد تازه متوجه او شد.

عصر تابستان است . آفتاب خود را جمع کرده و گروهی که اکثرا زن هستند زیر سایه درخت نشسته اند . تکلیفشان روشن نیست . آفتاب کم رمق خود را جمع می کند ، از تیرک چوبی که چراغی کم سو آویزان است نور ی کم سو به جای آفتاب بر چهره ها می نشیند . زن بچه ای در آغوش دارد ، بچه اوست ؟ معلوم نیست ، خسرو‌ احساس اش اين است كه زن براي ‌پنهان کردن چهره اش بچه را در آغوش و در مقابل صورتش گرفته است .

شاید زن از چهره خود خجالت مي كشید ، شاید هم علت دیگری دارد .

همه همينطورند ، وقتی ضعفی داری یا دیگران آنرا ضعف می دانند ، از قضاوت شدن ، بیمناک خواهی شد و در اولین برخورد، نگران نگاه ها و قضاوت ها خواهی بود .

اما چرا زن دندان ها و چشمش چنين است ؟ آيا براي اين زن ،بر خلاف بسياری زنان ، آنهم در باسکول كه گاه ديوانه وار به فکر زیبا نشان دادن صورت و ظاهر خود هستند ظاهرش براي او اهميت ندارد ؟ شايدزن دچار نوعي عقب ماندگي ذهني است ؟شايد بيماري لاعلاجي دارد ؟ شاید در تصادفی چنین شده است ؟ آیا سعی می کند خود و گذشته اش را پنهان کند ؟ شايد هم پولی برای درست كردن دندان هايش ندارد ؟ شايد هم - كه البته كمتر احتمالش هست - عمدي در بي توجهي به خود دارد ؟

نمي دانم ، قضاوت در مورد هركس وهر چیز ، با هزار شايد و اما و اگر همراه است .

خسرو‌ گفت وقتي متوجه او شدم ، از بي توجهي و نديدن او در خود فرو ريختم. دوست داشتم گُم شوم ، سرگیجه گرفتم و کاش آب می شدم و در زمین فرو‌ می رفتم . حس کردم مثل دستمالی مچاله شده ام .

چرا خسرو دوست داشت گم شود ؟ چهره زن مفلوکی را که برای اولین بار هنگام ورودش به باسکول و زیر سایه دیوار با سیگاری در دست دیده بود به یاد آورد. اما این زن ، زن دیگری است .

خسر‌و چرا به باسکول آمده است ؟ چرا به همه خانه ها کنجکاوانه سر می زند ؟ دنبال چیست ؟ برای شناسایی یا اجرایِ حکمِ ماموریت آمده است ؟ چرا تغییر قیافه داده است ؟ و چرا سعی می کند چهره اش را پنهان کند ؟ بزرگی عینک آفتابی و ریش بلندش ، تمام چهره اش را پوشانده است .

زن چهره ونگاهش را مي پوشاند، خسرو‌ يواشكي نگاهش می كند . زن بعد از دقايقي كه خود را راحت تر مي بيند ، مي خندد. اما، هنوز نگاهش را از دیگران می دزدد ، و خود را جمع مي كند .

خنديدن ِآدم ها علامت چیست ؟ نشانه ای از سرخوشی است یا دلخوشی های کوچک و یا بلاهت و سادگی و یا علامتی بر پوچی ها و بیهودگی ها و یا زهرخندی است ناشی از زخم های تسکین ناپذیر . هرچه هست خنده زن از روی بلاهت‌و‌سادگی نیست .

خنده زن همراه با گذشت ومهرباني است. زیر چشمی نگاهش می کند . عجیب است ، سراسر آرامش ، سادگی و زیبایی از او ساطع می شود .

خسرو‌ ديگر در جمع نيست . حالا مانده است چه بگوید . غرق در فکر و در خود خزیده است . آیا خسرو زن را می شناسد ؟ زن نگاهش به زمین دوخته و با حسرت لبخنی تلخ بر لبانش نشسته است ، گوشه چشمش خیس شده است . خسرو بیش از قبل به زن می نگرد . خسرو از شرمی مبهم سرخ شده است .

خسرو دفتریادداشتش را ورق می زند .

پرسید : نام ؟ نام پدر؟ چند سال ات است؟ از کی به اینجا آمده ای ؟ از کجا‌ آمده ای ؟ اهل کجایی ؟

زن سکوت کرده است، حرفی نمی زند ، حالا وحشت زده شده است . لرزشی در دست ، چهره و اندامش افتاده است .

بغض کرده ، سکوت تنها پاسخ اوست . خسرو با اشاره به جوانی می گوید این زن را ببرید و سوار اتوبوس کنید .

محمد کیانوش راد

اسفند ۱۳۹۹

X Share

Stumble Upon Delicious Cloob

Digg

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به شوشان است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

طراحی و تولید: ایران سامانه