ما در آینده با ابر بحرانهای زیستمحیطی رویارو خواهیم شد! ما گرفتار آثار زیانبار تغییر اقلیم خواهیم شد! ما حتی برای سلامتی خودمان دچار چالش خواهیم شد! ما میراث بسیار بدی برای فرزندانمان بهجا گذاشتیم!
شوشان - دکتر لفته منصوری:
امروز از آن روزهایی است که اهواز هوا ندارد! اهواز سُرفه میکند! سُرفههای مُزمنی که چندین سال اهواز را مبتلا کرده است! دو هفته پیش دوست گرامیام، مهندس محمد پورانیان مدیرعامل اسبق نیروگاه رامین به من گفت که ۱۲ سال پیش، طرح پژوهشی برای استحصال دیاکسیدکربن از دودکشهای نیروگاه رامین با هدف تزریق در چاههای نفت پایه کربنی ارائه داده بودند و «حتی تا مرحله انعقاد قرارداد با هدف بازیافت نفت در چارچوب کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت مخازن پیشرفت و در هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران نیز تصویب شده بود.»
[۱] اما با رفتن او از نیروگاه، این طرح متوقف شد. وی پروپوزال کلی این طرح تحقیقاتی را برای من فرستاد.
ساکنان شهرها و روستاهای شهرستان باوی و مسافران شوشتر و مسجدسلیمان که دائماً از این جاده تردد میکنند، بخار آب سفیدی که از برجهای خنک کننده نیروگاه رامین به آسمان متصاعد میشود را میبینند؛ اما بهطور متوسط انتشار روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب گاز CO2 توسط این نیروگاه در جو را نمیبینند.
دقیقاً ما نمیدانیم این گاز بیرنگ چه فرصتها و تهدیدهایی برای ما و نسلهای بعد، در کمین و کمان خود دارد؟! مهندس پورانیان میگوید در طرح تحقیقاتی پیشبینی شده است که ۷۰ نوع محصول از CO2 میتوان استحصال کرد و اشتغالی پایدار برای فرزندان منطقه و مهمتر از آن فایدهی اصلیَ تزریق دیاکسیدکربن در مخازن نفتی بهمنظور تثبیت فشار و برداشت صیانتی از چاههای نفت و افزایش نرخ بازیافت مخازن است؛ بهطوریکه این کار «ضریب بازیافت مخازن را ۸ تا ۱۴ درصد افزایش خواهد داد.»
[۲] و این همهی آن چیزی نیست که بگویم خیر و برکت یا فایدهی اقتصادی آن باشد که از این طرح به طریق اولی میتوان بهرههای زیستمحیطی گرفت.
ما در آینده با ابر بحرانهای زیستمحیطی رویارو خواهیم شد! ما گرفتار آثار زیانبار تغییر اقلیم خواهیم شد! ما حتی برای سلامتی خودمان دچار چالش خواهیم شد! ما میراث بسیار بدی برای فرزندانمان بهجا گذاشتیم! دولت در اینخصوص با مردم حرف نمیزند.
حالا که دولت نمیتواند تورم و رکود و کاهش ارزش پول ملی را دوا و درمان کند! آیا از محیطزیست و مخاطراتش بگوید که خُلق مردم را تنگتر کند و دردی به دردهای بیشمار آنها بیفزاید؟! پس محیطزیست بالا نمیآید! لود نمیشود! انگار نه انگار که وجود دارد!
بگذارید راحت و بیپرده با شما صحبت کنم. «گازهای گلخانهای[۳] به مجموعهای از گازهای چون دیاکسیدکربن (CO2)، کلروفلوروکربن (CFC)، متان (CHA) و اکسید نیتروژن (NO2)، اطلاق میشود که همانند لایهای در اطراف زمین عمل کرده، ازیکسو حرارت خورشید و از سویدیگر حرارت منتشر شده از زمین را جذب میکنند و سبب بالا رفتن دمای کره زمین میشوند.»
[۴] به تعبیری اشعهی گرم مادون قرمز
[۵] انعکاس یافته از زمین را مجدداً به زمین میتابانند. «گاز دیاکسیدکربن حدود ۶۰% از کل گازهای گلخانهای را به خود اختصاص میدهد و ۸۱% از کل گازهای گلخانهای از مصرف سوختهای فسیلی بهدست میآید.»
[۶] بهطوردقیق مدت زمانی که گازهای گلخانهای CO2 اتمسفر زمین را ترک کنند ۲۰۰ الی ۴۵۰ سال طول میکشد.
[۷] گازهای گلخانهای تولید شده، موجب تخریب لایه اُزُن و بهدنبال آن افزایش دمای زمین و تغییرات آبوهوایی در سراسر زمین شده است.
«این افزایش دما میتواند پیامدهای خشکسالی، طوفانهای دریایی سهمگین مانند سونامی، بالا آمدن سطح آب دریاها، کاهش منابع شیرین، گرم شدن هوا، آتشسوزی جنگلها، بیابانزایی، افزایش بیماریهای متعلق به مناطق گرم و مهاجرت را به همراه داشته باشد.»[۸]
اینکه امروز دوشنبه ۲۰ دیماه ۱۴۰۰ زمانِ اهواز و کارون را دو ساعت به تأخیر انداختند یا زندگی را معلق کردند تا مردم در خانههای خود بمانند و کمتر در معرض آسیبهای بیهوایی قرار گیرند! ناشی از این پدیده مهیب و ترسناک است که چندین سال خوزستانیها با آن دست به گریبان هستند! شوربختانه باید بگویم که «ایران با تولید سالیانه ۵۸۰ میلیون تن دیاکسیدکربن»
[۹] در بین ۱۴۳ کشور مورد بررسی (براساس گزارش IEA, ۲۰۱۳) بعد از کشورهای چین، ایالات متحده آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، آلمان، کره و کانادا، جایگاه نهم را به خود اختصاص داده است.
[۱۰] ایران در سال ۱۹۹۰ تنها ۱/۱ درصد از کل آلودگی هوایی دنیا را داشت. سهم ایران در سال ۲۰۰۶، به ۱/۵ درصد افزایش یافت.
در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل، تولید سرانه گاز دیاکسیدکربن، برای هر نفر ۶/۴ تن بوده است؛ یعنی هر نفر ایرانی سالانه ۶/۴ تن دیاکسیدکربن در اتمسفر منتشر میکند.[۱۱]
می بینید که پورانیان چه شرشری به جانم زد! این بود که در کاوشی مهیج در کتابها، مقالهها و خبرها گرفتارم کرد.
گویی همین دیروز زیر محراب گاومیش، شیر میدوشیدم و در اُنسی با این مخلوق خدا قرار داشتم و هنوز گزارشهای بعدی گاومیشداران را ننوشتم؛ که باخبر شدم شرکت خمیرمایه و الکل رازی در سال ۱۳۹۵ خط تولید گاز بایو دیاکسیدکربن را بهمنظور استحصال از فرآیند زیستی بخش تخمیر کارخانه اتانول خود را راه اندازی کرده است.
همین خبر بیتابم کرد. تصمیم گرفتم بازدیدی از این کارخانه داشته باشم و این بازدید دوستانه، کاوشگرانه و غیر دولتی باشد.
از علی مدحجاوی معاون شرکت نیشکر، درخواست بازدید کردم و ولید البوناصر مدیر روابط عمومی، ترتیب بازدید را فراهم کرد.
من، قاسم صنگوری سواری مدیرکل تحقیقات و آموزش استانداری، منصور نعیمی مدیرعامل نیروگاههای حرارتی خوزستان، مریم منصوری مدیر مرکز خدمات تخصصی مهندسی و بازرسی جهاد دانشگاهی خوزستان و سید کمال میرباقری که عمری در محیطزیست و شیلات و جلیل حمیدی در زراعت صاحب تجربه و دانش هستند.
ترکیبی از افراد مسئول و افرادی مانند من که نه سرِ پیاز و نه تهِ پیاز هستیم که در کار حاکمان سر و گوش میجنبانیم! در روزی که ریههای اهواز دچار انسداد شده و قادر نیستند دیاکسیدکربن را از شریانهای شهر بازدم کنند.
مهندس پژمان چهرازی و مهندس محمد خلف و روابط عمومی شرکت خمیرمایه و الکل رازی به استقبال ما آمدند.
ابتدا جلسهی توجیهی را در سالن کنفرانس شرکت برای ما تشکیل دادند و به پرسشهای ما پاسخ دادند.
سپس از کارخانه گاز بایو دیاکسیدکربن دیدن کردیم. آنها موفق شدهاند که اولین کارخانه بازیابی گاز Bio CO2 در کشور را با ظرفیت خالص سازی ۱۰۰۰ کیلوگرم بر ساعت در اوایل تابستان ۱۳۹۸ به بهرهبرداری برساند و این محصول جدید را به بازار عرضه نماید.
آنها موفق شدند یخِ خشک را منهای ۷۰ درجه سانتیگراد استحصال کرده و به اتاقهای عمل جراحی بیمارستانها و هواپیماها و صنایع غذایی حساس بفروشند.
این یعنی جلوگیری از ورود ۱۰۰۰ کیلوگرم بر ساعت (معادل ۷۲۰۰۰۰۰ کیلوگرم در سال) گاز CO2 به جو و کاهش میزان گازهای گلخانهای! یعنی این کارخانه معادل ۳۲۷ هزار اصله درخت در سال در راستای کاهش انتشار گاز CO2 به یاری محیطزیست منطقه آمده است (هر درخت در سال تنها توانایی جذب حدود ۲۲ کیلوگرم گاز CO2 را دارد.)
این یعنی یک امید، یک مسئولیت اجتماعی، یک دستاورد انسانی و زیستی! خودمانیم، شرکت خمیرمایه و الکل رازی یک کف مرتب لازم ندارد! باید ایستاد و در برابر کاری که مسئولانه به ثمر نشاندند، سر خم فرود آورد و به آنها تبریک گفت!
شاید افراد مسئول این تیم بازدیدکننده تلاشی بکنند و بتوانند:
- درصدی از وامهای بانکی را به فعالیتهای R&D شرکتها در زمینهی بهبود تکنولوژی زیست محیطی سوق دهند.
- ایجاد مشوقهای بانکی (ارزی - ریالی) برای بنگاههایی که در زمینه تکنولوژیهای دوستدار محیطزیست فعالیت میکنند.
- تخصیص درصدی از وامها به صنایع برای بهبود تکنولوژیهای موجود و تعمیر آنها به تکنولوژیهای دوستدار محیط زیست.
- ایجاد الزامها و پروتکلهای محیطزیست به ویژه بر صنایعی که مقدار معتنابهی گاز CO2 تولید میکنند.
و اگرها و شایدهای دیگر ...
پانوشت:
[۱] - رعایی، عماد (۱۳۹۲)، افزایش ضریب بازیافت ۸ تا ۱۴ درصدی مخازن نفتی با تزریق CO2، نشریه اقتصاد انرژی شماره ۱۵۷ و ۱۵۸ (خرداد و تیر)، ص ۴.
[۲] - همان.
[3] - Greenhouse gases
[۴] - صالح، ایرج و همکاران (۱۳۸۸)، بررسی رابطه علّیت بین تولید ناخالص داخلی و حجم گازهای گلخانهای در ایران (مطالعه موردی گاز دیاکسیدکربن)؛ اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال هفدهم، ش ۶۶، تابستان.
[5]- Infrared
[۶] - ترنر، آر، ک و همکاران (۱۳۷۴)، اقتصاد محیطزیست، ترجمه سیاوش دهقانیان و همکاران، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
[۷] - بی آبی، حامد و همکاران (۱۳۹۵)، بررسی تأثیر رشد اقتصادی، جمعیت و حجم تجارت خارجی بر انتشار گاز گلخانهای CO2 (مقایسه کشورهای سازمان OECD و غیر عضو منتخب شامل ایران)، نشریه اقتصاد محیطزیست و منابع طبیعی شماره ۱، صص ۲۹-۲۸.
[۸] - عبداللهی، محسن (۱۳۸۹)، تغییرات آبوهوایی: تأملی بر راهبردها و تدابیر حقوقی سازمان ملل متحد، فصلنامه حقوق، دوره ۴۰، شماره ۱.
[۹] - رعایایی، همان.
[۱۰] - ذاکری، زهرا و ابوالحسن والی زاده (۱۳۹۳)، ضرورت توجه به محیطزیست در قانون هدفمندی یارانهها: میزان انتشار مستقیم و غیر مستقیم آلایندگی CO2، تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی، شماره مسلسل ۱۳۶۶۳، ص ۷.
[۱۱] - تیموری، ایرج و همکاران (۱۳۹۳)، ردّپای اکولوژیک گاز دیاکسیدکربن سوختهای فسیلی شهر شیراز، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال ۲۹، شماره اول، شماره پیاپی ۱۱۲، بهار، ص ۱۹۴.