شوشان ـ صالح محمدیان :
شـهـر اهـواز، بـهعنـوان یـکـی از کـلانشـهـرهای ایـران، طـی دهـههـای اخیـر شـاهـد افـول بیسـابـقـهٔ پـهنههـای سـبـز خـود در چـرخـهای مـعـیـوب از سـیـاسـتگـذاریهـای نـاکـارآمـد، نظـارتهـای غـیـراصـولـی و مـدیـریـتهـای فـاقـد چـشـمانـداز عـلمـی بـوده اسـت. سـازمـان پـارکهـا و فـضـای سـبـز ایـن شـهـر، کـه میبـایـسـت بـهعنـوان نـهـاد نـاظـر بـر عـمـلکـرد مـنـاطـق هـشـتگـانـه شـهـرداری عـمـل کـنـد، عـمـلاً بـه سـاخـتـاری تـشـریـفـاتـی تـبـدیـل شـده اسـت؛ سـاخـتـاری کـه بـودنـش نـه تـنـهـا تـأثـیـری در بهبـود شـرایـط نـدارد، بلـکـه بـا تـوجیـهپـذیـریِ کـاسـتـیهـا، بـه عـامـلـی بـرای تـدام بـحـران بـدل گـشـتـه اسـت.
بـررسـی شـواهـد عـیـنـی نـشـان مـیدهـد اقدامـاتـی نظیـر کـفبـُری و قـطـع بیرویـهٔ درخـتـان سـایهدار تحـت عنـوان هرسهـای غیـرکارشـنـاسـی، جـایگزینـی درخـتـان سـایهدار بـا درخـتچـههـای زیـنـتـی غیـربـومـی و کـمبـازده، اجـرای پـروژههـای نیمـهاتـم بـا تـوجیـهات کـوتاهمـدت، جـانمـایـی غیـرعـلمـی فـضـاهـای سـبـز در نقـاط نامتنـاسـب بـا نیـازهـای اکـولـوژیـک شـهـری، کـاشـت گیـاهـان نـاسـازگـار بـا اقلیـم گـرم و خـشـک منطقـه، ریـگپـاشـیهـای غیـراکـولـوژیـک بـا عنـوان ایجـاد «بـاغچـههـای صخـرهای»، کـاشـتهـای نمـادین فـصـلـی بـدون برنامـهٔ آبـیـاری و نگهـداری، سـکـوت در بـرابـر تخلـفـات صنـوف و نـهـادهـای دولـتـی، و غفـلت از ایفـای نقـش کلـیـدی در احـداث کـمـربنـد سـبـز بـرای کـاهـش آلایـنـدگی صـنـایـع، تنـهـا بخـشـی از میـراث مـدیـریـتهـای نـاکـارآمـدی اسـت کـه بـه جـای حـل مسـئلـه، بـه پـاککـردن صـورت مسـئلـه روی آوردهانـد. افزون بـر ایـن، انتشـار آمـارهای فـریبـنـده دربـارهٔ افـزایـش مسـاحـت فـضـای سـبـز ، درحـالـی کـه بخـش عـمـدهٔ آن نـاشـی از کـاشـت درخـتچـههـای کـماثـر و غیـربـومـی اسـت، نشـانگـر رویکـردی غیـرشـفـاف و غیـرمسـئولـانـه در مـدیـریـت ایـن بحـران اسـت.
عـلـت عـدم تـدوین الگـوی عـلمـیِ مبتنـی بـر اکـوسیـسـتم منطقـهای بـرای حفـظ و توسـعـهٔ پایـدار فـضـای سـبـز اهـواز پـس از گـذشـت دهـههـا چـیـسـت؟
چـرا هـر نـسـل جـدیـد مـدیـریـتـی، بـه جـای اصـلاح رونـدهـای پیشـیـن، بـر اشـتباهـات گـذشـتـه مُهـر تـأیـیـد مـیزنـد؟
جـایگـاه سـازمـان حفـاظـت محـیـط زیـسـت بـه عنـوان نـهـاد نـاظـر ملـی در مـواجـهـه بـا ایـن تخـریب سیـسـتمـاتـیـک محـیـط زیـسـت شـهـری کـجـاسـت؟
چـگـونـه مـیتـوان پـذیـرفـت کـه مـدیـریـت شـهـری، بـا وجـود تشـدیـد بحـران آلـودگـی هـوا و هشـدارهای مـکـرر کـارشـنـاسـان، هـمچـنـان از اجـرای برنامـههـای پیشگیـرانـه طفـره مـیروَد؟
ایـن واقعیـت کـه درخـتـان اهـواز قـربـانـی پـروژههـای نمـایشـی و سـلیقـههـای مقطعـی مـیشـونـد، تصـادفـی نیـسـت.
جـایگزینـی درخـتـان سـایهدار بـا درخـتچـههـای کـمارتفـاع و غیـرکـاربـردی ، نـه تـنـهـا بـه کـاهـش تـوان اکـولـوژیـک فـضـای سـبـز انجـامـیـده، بلـکـه بـا تشـدیـد اثـرات جزیرۀ گـرمـایـی، بحـران آلـودگـی هـوا را عمیـقتـر کـرده اسـت.
حـذف تدریجی دههـا کـارشـنـاس مجـرب و دلـسـوز از بـدنـۀ سـازمـان فـضـای سـبـز، نـادیده گـرفـتن هشـدارهای دانـشـگـاهیـان و سـازمـانهـای مـردمنـهـاد، و اصـرار بـر روشهـای فـرسـودۀ مـدیـریـتـی، هـمگـی گـواهـی بـر حـاکمـیـت رویکـردی غیـرعـلمـی و غیـرپـاسـخگـو در ایـن حـوزه اسـت.
اگـرچـه ادعـا مـیشـود مـدیـریـت فعـلـی نسـبت بـه پیشـینیـان، گشـودگـی بیـشتـری نسـبت بـه نقـد و ایدههـای نـویـن نشـان مـیدهـد، امـا ایـن پـرسـش جـدی باقـی اسـت: چـرا هـیـچیـک از طـرحهـای پـژوهشـیِ ارائـهشـده توسـط متخـصـصـان اکـولـوژی شـهـری و دانـشـگـاهیـان، کـه سـالهـا در بایگـانـیهـا خـاک مـیخـورنـد، بـه مـرحلـۀ اجـرا نمـیرسـنـد؟
راه بـرونرفـت از ایـن بحـران، در گـرو تـحـولـی سـاخـتـاری اسـت: تشـکیـل کـمیـتـههـای عـلمـیِ بیـنرشـتـهای متشـکـل از اکـولـوژیسـتهـا، برنامـهریـزان شـهـری، نماینـدگان سـازمـانهـای مـردم نـهـاد و کـارشـنـاسـان بـا سـابقـه، بـهمنظـور طـراحـی اسـتانـداردهـای اکـولـوژیـکِ متنـاسـب بـا اقلیـم اهـواز، و الزام مـنـاطـق هـشـتگـانـۀ شـهـرداری بـه شـفـافسـازی فـراینـدهـا و دریـافـت تـأیـیـده از نـهـادهـای نـاظـر مسـتـقـل.
سـکـوت دسـتگاههـای نظـارتـی و تـکـرار الگـوهـای شـکسـتخـوردۀ پـیشـیـن، نـهتنـهـا اهـواز را بـه سـمت بیـابـانـیشـدن پیـش مـیبـرد، بلـکـه نـسـلهـای آیـنـده، وارث شـهـری خـواهـنـد بـود کـه نـفـسهـای آخـرش را در زیـر بـار آلایـنـدگی و نـابـودی زیـسـتبـومهـای شـهـری مـیکـشـد.
آیـا زمـان آن نـرسـیـده کـه مسـئولـان، بـه جـای انتشار آمـارهای غیـرواقعـی دربـارهٔ افـزایـش مسـاحـت فـضـای سـبـز ، پـاسـخگـوی ایـن فـاجعـهٔ زیـسـتمحـیـطـیِ در حـال وقـوع بـاشـنـد؟