در حاشيه نامه سرگشاده درباره كارون

کامران حدادی: تعداد زیادی از مردم خوزستان در حال تهیه و امضای طوماری جهت ارائه به رئیس جمهور هستند که در آن از ایشان خواسته شده که تا زمان کارشناسی مجدد، از اجرای طرح های جانبی ، خصوصا انتقال آب از سرچشمه ها جلوگیری شود. از سوي ديگر حركت هايي هم هرچند به صورت خودجوش و محدود با اجتماعات دوستدارن محيط زيست و ساير مردم در سواحل رود كارون برگزارشده است. اگر همه اين ها را در نظر بگيريم و باور عمومي را هم كه معتقد تبعات شدید زیست محیطی در صورت انتقال آب کارون هست  را نيز مد نظر قراردهيم، كم كم شواهد تبديل كارون به يك مساله و معضل اجتماعي عيان و آشكار خواهد شد.

جامعه شناسان و تحليل گران مسائل اجتماعي، تعاريف پيچيده اي از مسايل اجتماعي و اينكه اصولاً چه پديده اي و در چه زماني به مساله اي اجتماعي تبديل يا محسوب مي شود، ارائه داده اند كه در حوصله اين مطلب نمي گنجد.

اما نگارنده سعي خواهد كرد تا با توجه به فراگير و شايع شدن موضوع كارون، و فارغ از مثبت یا منفی بودن آثار انتقال آب و اصولا موضوعات مرتبط با کارون ، مطالبی  در خصوص اين مساله  مطرح نمايد تا شايد مسئولان به صورت جدي تري به موضوع كارون بپردازند.

در تعريف مسائل اجتماعي چهار نكته لازم است در نظر گرفته شود. نكته اول اين است كه زماني پديده اي به عنوان مساله اجتماعي مطرح مي شود كه ناظر بر شرايطي منفي باشد. چيزي يا موضوعي كه اشتباه باشد و ادراك عمومي بر منفي يا اشتباه بودن آن صحه بگذارد. به اين ترتيب مشاهده خواهيم كرد كه مسايلي مانند بهداشت و رفاه مناسب، مدارس يا مثلا خانواده هاي شاد، در زمره مسايل اجتماعي قرار نمي گيرند اما عكس آن صادق است.

دومين معيار تشخيص مسايل اجتماعي، شايع و گسترده بودن پديده مورد نظر است. يعني دربرگيري آن بالا باشد. پس در كنار مورد اول يعني منفي بودن، پديده مورد نظر در اينجا تعداد بسيار زيادي از افراد در گير كرده و صرفا مشكل افراد كم واندكي نيست. به عنوان مثال اگر فردي شغل خود را از دست بدهد، اين مشكل شخصی اوست اما اگر تعداد زيادي از افراد شغل خود را از دست بدهند و شرايطي ايجاد شود كه قادر به حل آن نباشند آن موقع با مساله اجتماعي مواجه هستيم. واضح تر اينكه بيكاري يك نفر يا چند نفر براي اينكه بيكاري مساله اي اجتماعي تلقي شود كافي نيست.

سوم در تشخيص يك مساله اجتماعي اين است كه، در خصوص مسايل اجتماعي همواره يك تصور و نگرش خوشبينانه وجود دارد كه امكان تغيير را در نظر مي گيرد. مثلا زلزله يك مساله اجتماعي نيست چون نمي توان براي توقف آن راه حلي ارائه داد اما تبعات آن قابل بحث است. مرگ هم يك پديده شايع است( شرط دوم ) منفي هم هست ( در شكل كلي) اما يك مساله اجتماعي نيست چون كسي نمي تواند آنرا تغيير دهد. اما چگونه مردن مي تواند يه صورت بالقوه يك مساله اجتماعي تلقي شود. يه عنوان مثال، بروز خودكشي، شيوع بيماري هاي واگير دار و يا حتي تصادفات و....به اين ترتيب ما زماني مي توانيم پديده اي را مساله اجتماعي لحاظ نماييم كه با خوشبيني قادر به ارائه راه حلي براي آن نيز باشيم.

چهارمين و آخرين نكته اين است كه به شرايطي مساله اجتماعي گفته مي شود كه معتقد به تغيير آن باشيم و آن تغيير منطقي هم باشد. در واقع اگر شرايط به گونه اي باشد كه مشكل زا و فراگير بوده و به طور مكرر هم اتفاق بيافتد و قابل تغيير هم باشد بايد به گونه اي منطقي آنرا تغيير داد.

حال به نظر مي رسد با توجه به اينكه كارون به گواه اظهار نظرهاي نخبگان و اعتقاد عمومي مبني بر بروز تبعات زيست محيطي در صورت اجراي طرح هاي جانبي ، گستردگي موضوع آن در بين افكار عمومي، اعتقاد نسبت به وجود راه حلي براي آن  منطقي به نظر مي رسد كه مسئولان توجه ويژه اي به اين موضوع نموده و هرچه سريعتر راه حلي منطقي براي تغيير اين وضعيت بيابند.